25/12/10

"pìscamu, obispu" NON "vescovo"

In sardu naramus "pìscamu" pro inditare su preladu superiore de una diòtzesi, dae su lat. episcŏpus (e custu dae su gr. ἐπίσκοπος). Tenimus finas "obispu", dae s'isp. 'obispo', semper dae su lat. episcŏpus. Tando est giustu: "Su Papa at retzidu sos pìscamos sardos".

17/12/10

"multilìngue" NON "multilimba, multilimbas"

Sos faeddos "multilìngue, plurilìngue" sunt cultismos, tèrmines, modellados in su  tèrmine "bilìngue". dae su latinu  "bilinguis", cump. di «bi-» e «lingua», comente calcu de su gr. δίγλωσσος. Sunt agetivos invariàbiles in sardu e in italianu.
Sa parte finale «-lìngue» no est su plurale de s'italianu "lingua"!
Duncas, comente in italianu non si podet nàrrere "scuola multilingua" ma "scuola multilingue", in sardu est giustu a nàrrere "iscola multilìngue".
In su plurale:
— s'italianu "multilingue" si càmbiat in "multilingui", sena distintzione de genere: duncas "scuole multilingui", NON "scuole multilingue"!
—su sardu multilìngue leat petzi sa -s, sena distintzione de genere. Duncas "iscolas multilìngues".
Tando, non si podet mancu nàrrere "polìticas multilìngue" MA  "polìticas multilìngues".
Duncas, est giustu: "òmines multilìngues, fèminas multilìngues".
Essende unu cultismu, non si podet mancu addatare in "multilimba" o "plurilimba".
Gasi comente naramus linguista, linguìstica NON limbista, limbìstica.

"issoro" NO "insoru"

Sa paràula benit dae lat. IPSORUM, in ue sa -P- s'assìmilat a sa -S- chi sighit.
Duncas est mègius issoro. In insoru, sa -n- no est etimològica.

"cuncordu" NON "coro"

Diat èssere mègius a nàrrere Cuncordu Maria Carta, Cuncordu Ennio Porrino, NON Coro..., chi cun custu valore est un'italianismu mancu addatadu.
Ammentamus·nos chi coro currispondet a s'italianu "cuore".

23/11/10

"m'at naradu chi nono" NON "m'at naradu de nono"

S'impreu de de in "m'at naradu de nono" est un'italianismu.
Prus giustu "m'at naradu chi nono".

19/11/10

“giòvia” NON “giòbia” o "gioja"

Sa paràula “giòvia” est derivada dae lat. IOVIA, ma cun sa -v- intervocàlica mantesa. Mancari chi "diat" èssere regulare sa ruta de sa -V- latina originària, (in sas variedades in ue custu càpitat in manera regulare) cun su resurtadu gioja (chi, paris cun giògia, est caraterìsticu de medas biddas de su sardu setentrionale: Otieri, Òschiri, etc.)  in su territòriu linguìsticu chi Wagner mutit log. e camp. Comente dae NOVU, NIVE, OVU  tenimus nou, nie/nii, ou.  
Duncas est est giustu a iscrìere giòvia, sena ruta de sa -V- intervocàlica, comente resurtat finas in Wagner/DES in sa boghe “yovia”, pro sas variedades setentrionales e meridonales. Ma NON s’iscriet cun sa -b-, "giòbia". 

06/11/10

Puntu de mesu [ · ] in sas partìculas enclìticas

Pro iscrìere sas partìculas enclìticas separadas dae unu puntu artu, comente càpitat in: dade·bi·lu, andade·bos·nche, bastat in:
–MAC:
          -tastera italiana, MAJUSC. + alt + .
          -tastera ispagnola, MAJUSC. + 3

–WIN: 
          -tastera ispagnola, MAJUSC. + 3

04/11/10

"ambasciada" vs "imbassiada"

Una cosa est su tèrmine ambasciada (rapresentàntzia diplomàtica) e un'àtera cosa est  sa paràula imbassiada (cumandu, messàgiu giutu o imbiadu a una pessone).
Duncas est giustu a nàrrere: eris amus visitadu s'ambasciada de Malta in Roma, comente est giustu a nàrrere  Pedru at imbiadu un'imbassiada a Antoni.
Su primu est unu cultismu reghente, adatadu dae s'italianu ambasciata [dae su proventz. ambaissada, der. de su lat. mediev. ambactia «servìtziu», di orìgine germ.], su segundu, cun sa i- de cumintzu, est una paràula sarda adatada dae meda dae su toscanu imbasciata, variante de ambasciata.

12/10/10

"istare, intrare, essire" NON "bistare, bintrare, bessire"

In medas biddas, cando una paràula est pretzèdida dae una vocale, nche podet pèrdere (in sa pronùntzia) sa b- de su cumintzu: bentu (entu), baca (aca), etc.
A bias càpitat su contràriu, chi a paràulas chi cumintzant in vocale, comente intrareistare, essire, etc. agiungant una b-, pessende chi la teniant e chi nche l'apant pèrdida. O, belle seguramente, est s'avèrbiu bi (b') chi s'est atacadu a sa paraula.
Est mègius a iscrìere semper intrareistare, essire, etc. e NON bintrarebistare, essire, etc.

11/10/10

"inferchire/infèrrere" NO "innestare"

Si semus faeddende de s'atzione de pònnere una pua in unu fundu est giustu a nàrrere su faeddu inferchire (part. pass. infèrchidu), dae lat. INFERCIRE, o infèrrere (part. pass. infertu), dae lat. INFERRE, es.: inferchire/infèrrere un'àrbore.
NO innestare chi est un'italianismu.

"a s'àtera chida/a sa chida ch'intrat" NO "a sa pròssima chida"

Sa paràula "pròssima" si narat de animale fèmina chi est in "istadu interessante".
S'espressione "a sa pròssima chida" est un'italianismu craru, chi nde podimus fàghere a mancu! Giai podimus pònnere àteras allegas.

"adderetzare" NO "addritare/addritzare"

Non benit dae "deretu" ma dae su latinu DIRECTIARE, in ue -TI-, in manera regulare, podet dare (comente dae PUTEU "putu, puthu, putzu, etc.): "adderetare, adderethare, adderetzare".
Sigomente, in LSC, a su sòlitu su resurtadu de -TI- est -tz-, s'iscritura prus coerente est "adderetzare".
Es.: adderetzare unu caminu, unu tubu, unu filu de ferru

08/10/10

"crea" NON "zolla"

Dae su lat. GLEBA derivat su srd. crea (variantes "creva, lea, etc.") chi currispondet a s'ita. "zolla" [dae longob. *zolla, ted. mèdiu zolle «massa cumpata» (de merda)].
Duncas, in srd. est giustu una crea de terra NO una zolla de terra!
S'ita. "gleba" derivat semper dae lat. GLEBA o GLAEBA.

06/10/10

"traballu" NON "mestieri"

Sa moda folclòrica de pònnere tìtulos o nùmenes de eventos in sardu ma iscriende totu su restu in italianu at otentu un'àteru resurtadu: "Sa domo de sas artes e de sos mestieris" aberta in Lòcula! Ohi ohi! Ma pro ite chie tenet responsabilidade culturale non si documentat?
In sardu si narat "traballu" NON "mestieri", chi est un'italianismu inùtile e iscaradu!

04/10/10

"lùghere" NON "risplèndere, isplèndere"





"bardùfula, morròcula" NON "trottola"

In sa Sardigna de mesu e in sa parte meridionale si narat bardùfula, sf. (dae su cat. baldufa), in sa parte setentrionale si narat morròcula, sf., es.: giogare a burdàfula/morròcula.

03/10/10

"televisione" NON "telebisura"

Baddu pro ite in una parte de su movimentu natzionale sardu (chi pràticat prus s'italianu chi non su sardu) est de moda su diferentzialismu (abbàida s'ischeda "It'est su "diferentzialismu"?" in custu blog), istropiende paràulas italianas imbentende paràulas noas pro las fàghere "prus sardas"?
Unu de custos imbentos ridìculos est "telebisura" e NON "televisione", chi est internatzionale (finas in ungheresu, chi no est limba indoeuropea si narat televizio).
In sardu esistit bisura cun su valore de s'ita. "aspetto" e visura cun su valore de "comunicatzione de atos".
Ma finas bisione, cun su valore de "bisu".
Ma televisione est unu cultismu internatzionale, addatadu in totu sas limbas, finas in sardu.
Abbaidade inoghe:

portughesu: televisão
frantzesu: télévision
inglesu: television
ispagnolu: televisión
albanesu: televizion
catalanu: televisió
tzecu: televize
croatu: televizija
èstone: televisioon
finlandesu: televisio
filipinu: telebisyon
irlandesu: teilifíse
islovacu: televízie
lètone: televīzija
lituanu: televizija
malesu: televisyen
maltesu: televiżjoni
olandesu: televisie
polacu: telewizja
romenu: televiziune
suaili: televisheni
turcu: televizyon
ungheresu: televízió
E, tando, su sardu "televisione" no andat bene?

Forsis a sos diferentzialistas sardos agradat meda su modellu de su bascu "telebista" e lu cherent istròchere in sardu? Ohi, ohi!

"risu" NON "sorrisu"

Pro "risu" espressione de sa cara, est mègius a nàrrere risu e non sorrisu.
Pro ita. sorrisetto, in sardu andat bene risitu.

"rosu" NON "risu"

Pro s'ita. "riso", alimentu vegetale, est mègius a nàrrere rosu (chi est faeddu chi benit dae isp. arroz o cat. arròs), paràula impreada in sas variedades sardas tzentrales e meridionales (arrosu), chi NON risu, chi est un'italianismu impreadu de prus in sas variedades setentrionales.
Es.: Oe mama at cotu rosu.


Est cumbeniosu a lassare su faeddu risu pro su cuntzetu de "espressione de sa cara" (abbàida ischeda apòsita "risu" NON "sorrisu")

"Àustrias, Borbones, Savojas" NO "Àustria, Borbone, Savoja"

Comente in sardu si pluralizant sos sambenados: Flore/Flores, Birde/Birdes, De Monte/De Montes (mancari a su sòlitu in s'anàgrafe siant registrados cun sa -i- àtona casteddàrgia, duncas Floris, Virdis, Demontis), etc., gasi etotu est pro sos nùmenes de sas dinastias reales. Duncas est giustu a nàrrere e a iscrìere "sos Àustriassos Borbonessos Savojas" NON "sos Àustria, sos Borbone, sos Savoja", etc.
Est craru chi su logu est sa Savoja. In ambos casos, bi cheret sa semicunsonante j.

02/10/10

"torra" NON "de nou"

Si narat: est andadu torra (o est torradu a andare) NO est andadu de nou.
S'espressione de nou est un'italianismu inùtile in sardu, ca giai tenimus sa manera nostra pro espressare su matessi cuntzetu.

"imbetzes" NO "anziché"

es.: ita. "se anziché Giovanni ci fosse Paolo?" in srd. diat èssere "si imbetzes (o in càmbiu) de Giuanne b'esseret Pàulu?"

"mancu male" NON "meno male"






"a luego" NO "a fra pagu"

"luego" est un'isp. assuntu giai dae su sardu. Non si podet nàrrere mancu "a chitzo" in custu sentidu. "chitzo" inditat petzi sas primas oras de su mangianu, es.: nos bidimus cras mangianu chitzo.

01/10/10

"mùsica" NON "mùsiga"

Est unu cultismu, in ue sa -C- originària latina non càmbiat in -g-, -h-, -°- o àteru, comente càpitat si esseret una paràula de derivatzione latina direta!
Cale est sa lògica? Chi non si podent aplicare a paràulas noas, in manera retroativa, règulas de trasformatzione chi òperant in paràulas patrimoniales. Totu a su prus si podet addatare s'atzentu o sa parte finale, comente càpitat in àteras limbas: fra. musique, ing. music, etc.
Duncas est giustu: polìtica NON polìtiga, etc.

29/09/10

"repùblica" NON "repùbrica"

Est unu cultismu, no una paràula patrimoniale derivada dereta dae su latinu.
Gasi etotu, est mègius a iscrìere "republicanu" NON "repubricanu" o, peus, "reprubicanu"



25/09/10

"opositzione" NO "oponidura"

A dolu mannu, in medas chi sunt cumintzende a praticare su sardu (mescamente militantes polìticos) b'at sa tendèntzia a su diferentzialismu, chi podimus definire comente "maladia infantile" de su movimentu linguìsticu.
Ma pro ite est capitende custu? De seguru ca su sufissu -idura lis paret prus sardu de -itzione, chi est, imbetzes, unu sufissu cultu presente in totu sas limbas modernas e internatzionales: ing. opposition, fra. opposition, isp. oposición, cat. oposició,etc..
Su de pònnere -idura dipendent dae una visione mecànica de sa limba, chi non resessit a fàghere àteru si no a ridiculizare sa limba sarda. Chi est, a dolu mannu, una tendèntzia antiga de carchi setore folclòricu de su movimentu natzionale sardu!

23/07/10

"in dae in antis" NON "de fronte"

es: istamus in dae in antis de s'iscola NON istamus de fronte a s'iscola, "abitiamo di fronte alla scuola". "de fronte" est un'italianismu iscaradu, chi si nde podet fàghere a mancu.
Si podet finas nàrrere "in fache de", "cara a cara de".

"tostighinu" NON "duritu"

es: custu pane est tostighinu, custa petza est tostighina.

20/07/10

"carrera de Roma" NON "carrera Roma"

Su faeddu "carrera" benit dae su cat./isp. "carrera".
Custa paràula est sighida dae sa prepositzione "de" in antis de su nùmene de sa carrera. Duncas est giustu "carrera de Roma", "carrera de Garibaldi", etc. Si no est chi "carrera" est sighidu dae un'agetivu: "carrera manna, carrera longa", etc.
Sa matessi cosa podimus nàrrere pro "arborada", dae "àrbore": arborada de Roma...
De su restu, est sa matessi cosa in su cat. "carrer": "carrer de Montcada", etc

20/06/10

"gràtzias" NON "gratzie"

Si est beru chi unu de sos ringratziamentos traditzionales fiat, cando si retziat carchi cosa, "deus ti lu paghet", comente in ispagnolu "dios te lo pague", est finas beru chi non podimus fàghere a mancu, oe in die, de una fòrmula prus curtza e làica comente gràtzias, ita grazie, isp gracias, cat gracies, etc.
De seguru no est un'imbentu ca giai, in srd, podimus nàrrere gràtzias a deus.
Est craru chi NO est giustu s'italianismu grazie, mancari sardizadu in parte gratzie.

"si dispònnere / s'assugetare a sa sorte" NON "si rassegnare"

Es.: dispòne·ti a sa sorte e calla, rassegnati e smettila

07/06/10

"comunu, comuna" NON "comune"

Siat chi si tratet de sustantivu o de agetivu, su ita. "comune" in srd. est "comunu", (m.) e "comuna" (f.). A pònnere in srd. "comune" est un'interferèntzia crara dae s'italianu, chi si nde podet fàghere a mancu.
Duncas, su comunu (o sa comuna) at deliberadu... NON su comune at deliberadu...
Non cumprendimus pro ite b'at ufìtzios de sa limba sarda comunales, chi diant dèvere propònnere unu sardu mègius, chi ponent "comune" a s'italiana.

"etotu" NON "e totu"





"intregare" vs "integrare"

"intregare" tenet su sentidu cuncretu de "cunsinnare, dare", e benit dae isp. "entregar". No andat bene in su sentidu astratu de "dedicare".
"integrare", in càmbiu, est unu cultismu, giustu pro nàrrere "cumpretare", es.: integrare sa documentatzione.



"cumplessu" NON "insieme"

Es.: ita "adottare un insieme di norme" > srd "adotare unu cumplessu de normas"



27/05/10

"rete" NON "retza"

Si si tratat de "rete" internet o àteru. "retza" est sa de su piscadore.

"tramudare" NON "traslocare"

traslocare est un'italianismu.

"carrigare" NON "caricare"

"cuestionàriu" NON "chistionàriu"

"vocabulàriu" NON "faeddàriu"

Vocabulàriu est unu cultismu internatzionale: ing. vocabulary, fra. vocabulaire, isp. vocabulario, cat. vocabulari. Non cumprendimus ite bisòngiu b'at de imbentare diferentzialismos comente faeddàriu in càmbiu de vocabulàriu, chi tenet presèntzia in sardu giai dae s'800, in Porru e Ispanu.
Est comente chi siat in isp. *palabrario, cat. *paraulari, ita. *parolario! Solutziones ridìculas chi no esistint.

"calcu" NON "calco"

Gasi etotu: palcu, rotocalcu.

"lèssicu" NON "lessico"

13/05/10

"informatzione" NO "informadura"

B’at calicunu chi pessat chi su sufissu -tzione non siat bastante sardu e duncas càmbiat totu sos tèrmines noos possìbiles cun -dura chi li paret prus sardu. Su sufissu -dura est presente in paràulas patrimoniales comente: chilivradura, cravadura, crastadura, cracadura, imperriadura, etc. Su sufissu de orìgine “culta” -tzione, comente s’inglesu e frantzesu -tion, isp. -ción, cat. -ció, ita. -zione, in sos tèrmines noos. Est -atzione si sa paràula derivat dae unu verbu de sa 1a coniug. , est -itzione si sa paràula derivat dae unu verbu de sa de 3 coniug. Non cumprendimus pro ite in sardu devimus ridiculizare sa limba cun custos imbentos chi agabbant in -dura: comunicadura, amplificadura, etc.

"issoro" NON "insoro"

Benit dae lat. IPSORUM. Duncas est regulare chi -PS- colet in sardu a -ss-: issoro.

10/05/10

"inche, inte" NON "dae"

Es.: "traballat inche, inte nois" NON "traballat dae nois" = lavora da noi

24/04/10

"sièntzia" NON "scèntzia, iscèntzia, iscièntzia"

"sièntzia", finas in sa forma locale "siènsia", est un'ispagnolismu non reghente, dae "ciencia" (chi benit dae su lat. scientĭa). Duncas, finas "sientìficu", es. "Litzeu sientìficu".

22/04/10

Ite sunt sos "geosinònimos"?

Sunt paràulas diferentes comente etimologia ma chi currispondent a su matessi cuntzetu/idea, naradas in biddas diferentes, es.: cadrea/cadira, giùighe/giuge, feu/lègiu, magra/mantza
........................................................




Ite sunt sos "sinònimos"?

Sunt paràulas diferentes comente etimologia chi tenent a cumone petzi una parte de su cuntzetu/idea, naradas finas in sa matessi bidda, es.: làngiu/istrìgile/romasu/sicu.
........................................................

"fogu" NO "incendiu"


"alligria, cuntentesa" NON "gioia"





18/04/10

"aeroportu" NO "aereoportu"

Su tèrmine est cumpostu cun su prefissoide "aero-" non cun s'agetivu "aereo".

"tz" NON "z, zz"

Sa grafia "tz" e non "z o zz" pro sa zeta surda est intrende in sa pràtica de cada die, comente resurtat in custu manifestu de mortu de Nùgoro: tziu Pascale.







It'est su "diferentzialismu"?

Est sa tendèntzia a diferentziare, in manera voluntària, una limba (a su sòlitu no ufitziale) dae un'àtera (ufitziale), in:
A) ortografia
B) lèssicu
S'idea de sos diferentzialistas est chi, si una limba est diferente, tando "devet" èssere diferente finas ortografia e lèssicu. E tando sos diferentzialistas proponent grafemas disusiados (in sardu "k" in càmbiu de "c, ch") o paràulas imbentadas ("fueddariu" in càmbiu de "vocabulàriu") o deformadas.

Su diferentzialismu est sa "maladia infantile" de su movimentu de recùperu linguìsticu, no in Sardigna ebbia, ma in su cumintzu de totu sos movimentos de recùperu de limbas natzionales emergentes. A su sòlitu, cando sa gente istùdiat e creschet, finas abbaidende comente funtzionant sas àteras limbas, abbandonat su diferentzialismu.
In Sardigna, a dolu mannu, su diferentzialismu est galu forte, mescamente in intro de sos setores natzionalistas/indipendentistas, chi impreant su sardu belle semper in manera simbòlica! Cun efeto ridìculos, chi istèsiant sa gente normale imbetzes de l'acurtziare.

17/04/10

"tradutore" NON "traduidore"

Est unu cultismu, addatadu dae su latinu ma sena sas modìficas tìpicas de sas paràulas patrimoniales. Duncas npn devimus mòere dae su pp "traduidu". Duncas comente ita. "traduttore" NON *tradottore (pp. tradotto), isp. "traductor" NON *traducidor (pp. traducido).

22/03/10

Ite sunt sos "geosinònimos"?

Sunt paràulas diferentes finas comente etimologia ma chi currispondent a unu matessi cuntzetu/idea, naradas in biddas diferentes, es.: cadrea/cadira, magra/mantza, feu/lègiu, giùighe/giuge.

"retzire" NON "ricevere, ritzevere"


"arriscu, arriscare" NON "rischiu, rischiare"

Ambas paràulas benint dae cat. arrisc e arriscar, addatadas in sardu in arriscu e arriscare. Rìschiu, rischiare sunt italianismos inùtiles ca tenimus giai sos faeddos sardos currispondentes, devènnidos oramai patrimoniales.

"belle" NON "quasi, guasi"

S'av. ITA "quasi", in SRD est:
- "belle", es. Nch'est belle mesudie; bi nd'at belle deghe. In sa pronùntzia, "belle" afortit Sa cuns. chi sighit.
- "agiomai", sighidu dae verbu in forma de indicativu, in su sentidu de "èssere a puntu de", es. "agiomai ruiat a terra"

"subra de, suta de" NON "subra, suta"

A pustis de "subra, suta", a su sòlitu ponimus sa prep. "de": es. su lapis est in subra de sa mesa, la matita è sul tavolo

18/03/10

"a" + frase interrog. cun verbu indicativu

In sardu, una frase interrogativa chi inditat un'atzione presente, passada o venidora, est pretzèdida dae sa partìcula "a":
- a benis?, vieni?
- a bi semus andados?, ci siamo andati?
- a b'amus a andare?, ci andremo?.
Sa segunda frase podet èssere finas sena sa "a", ma cun su verbu invertidu: andados bi semus?, ci siamo andati?

"mancari gasi, custu non custu, sende gasi" NON "ciononostante"


17/03/10

"pròpiu, propiedade" NON "pròpriu, propriedade"


prŏprĭum, proprietatem

"in s'ìnteri, in su mentres" NON "mentre"

Si podet finas nàrrere "in subrestante", de seguru dae s'isp. "sobrestante", ag. ant. chi si narat de cosa "Que está muy cerca o encima", chi est a curtzu o in subra. Duncas inditat unu tempus curtzeddu. 
S'espressione est deformada, cun "su-" interpretadu comente artìculu "su", e duncas "in su prestante, in su pestante, in s'ispestantis...".

"in antis, a pustis" NON "prima, dopo/dopu"


12/03/10

"venidore" o "benidore"?

EI: venidore, ca benit dae cat. "venidor". Lu narat craru su fatu chi tèngiat petzi una "n". Si esseret derivadu de SRD bènnere, diat tènnere -nn-.

11/03/10

ITA “bisogna/è necessario”+verbo infin. > SRD “bisòngiat/tocat a”+verbu infin.

In sardu bi cheret semper sa prepositzione a: tocat a fàghere.

ITA “circa” > SRD “unos/-as”

Si ponet unos/-as sighidu dae unu nùmeru pro espressare su cuntzetu de it. “circa”: unas bìndighi pessones, circa quindici persone. Pro su cuntzetu de it. “alcuni/-e”, in sardu si ponet unos cantos / unas cantas, es. c’erano alcune persone, b’aiat unas cantas pessones. Mai unos/-as.

SRD “solu” e “petzi”

S’italianu “solo” podet èssere agetivu o avèrbiu. In sardu, a su primu currispondet “solu”, es. è una persona sola, est una pessone sola; a su segundu, currispondet “petzi” postu in antis de su verbu o “ebbia”, postu a pustis, es. c’era solo lui, b’aiat petzi issu / b’aiat issu ebbia.

ITA “-isco” > SRD “-gio”

es. it. preferisco, srd. prefèrgio, etc.

prep. SRD “in” e “a”



in cun sos verbos de istadu in logu: isto in Nùgoro, in Sardigna; a cun sos verbos de motu a logu: ando a Nùgoro, a Sardigna.

"-m-" o "-mm-" in mesu de paràula

S’iscrient a su sòlitu cun -mm- in mesu sas paràulas formadas dae una prepositzione a, cun, in (dae lat. ad, cum, in) +  verbu o sustantivu chi cumintzat cun m-: ammentare, ammuntonare, ammìntere, cummemorare, immissàriu, etc. S’iscrient cun -m- in sos àteros casos.

"-b-", "-rb-" o "-bb-" in mesu de paràula

S’iscrient a su sòlitu cun -bb- in mesu sas paràulas formadas dae una prepositzione a (dae lat. ad) +  verbu o sustantivu chi cumintzat cun b-: abbentare, abbinatzare, abbudronare, etc.; cando sunt derivadas dae àteras limbas e tenent sonu oclusivu: agabbare, addobbare, etc. S’iscrient cun -b- (e sonu fricativu) sas paràulas de derivatzione latina, cando si sonorizat una -p- latina intervocalica, apem>abe, sapam>saba; semper cun -b- (e sonu oclusivu) sas  paràulas cultas de intrada reghente: libertade, libru, etc.

"b-" o "v-" in cumintzu de paràula

Cumintzant in v- totu sas paràulas de intrada reghente in sardu, chi non derivant deretas dae su latinu o benint dae àteras limbas, in ue custa cunsonante non ruet si est pretzèdida da paràula chi agabbat in vocale: violinu, violèntzia, vacàntzia, vida, venidore, vocabulàriu, voluntade, ventana, etc. Cumintzant  in b- sas chi benint dae su latinu, cun v- o b- de cumintzu, e chi in sa pronùntzia podent pèrdere sa b- si sunt pretzèdidas dae paràulas chi agabbant in vocale:  bentu, binu, bòlere, boghe, bigru, begru, bighinu, bacabarba, buca, badu, o sas chi cumintzant in qua-, qui- in latinu: bàtoro, baranta, bìndighi, o sas chi in totu sas variedades sunt pronuntziadas semper cun b- oclusiva: babbu, bèrtula, etc.

"a cunfrontu de..." NON "rispetto a..."

A sa loc. prep. ITA "rispetto a..." in SRD currispondet:
a) in su sentidu de "a paragone": "a cunfrontu de..." o "a cunfrontu + ag. poss...", es. rispetto all'anno scorso, ora stiamo meglio, a cunfrontu de s'annu passadu, como istamus mègiusrispetto a lui, io sono più alto, a cunfrontu suo, deo so prus artu.

FRA_sambenados istràngios cun "-ine"

In FRA, sambenados istràngios (e finas topònimos) che a Staline,LeninePoutine, tenent sa "-e" finale pro evitare chi una finale -lin siat lèghida [len].
in SRD si devent iscrìere sena "e" finale: Stalin LeninPutin. Pro sa "ou" de Poutine, bide s'àtera boghe: FRA_sambenados istràngios cun "ou"

FRA_sambenados e topònimos frantzesos e istràngios cun "ou"


In FRA, sambenados istràngiu (e finas topònimos) che a Ouagadougou (Burkina Faso)AbouPoutine, tenent sa "ou" a manera chi siat lèghida [u].
in SRD si devent iscrier cun sa "ou" si si tratat de nùmenes, sambenados, topònimos chi apartenent a logos de limba frantzesa ufitziale o coufitziale, comente est su casu de Ouagadougou, "u" si si tratat de addatamentos frantzesos de nùmenes istràngios: s'àrabu Abu , etc.
Ma ite nde narades finas de iscrìere Uagadugu ca si tratat de sa trascritzione de unu nùmene leadu dae una limba africana?
B'at s'arriscu, però, chi sa gente, abituada a s'ufitziale Ouagadougouno lu reconnoscat si est iscritu Uagadugu

ITA "nonostante" > SRD Impreu de "mancari"


Si in italianu tenimus "nonostante una...", in sardu podimus nàrrere:
a) "mancari b'apat àpidu una..."; "mancari chi b'apat àpidu una...". 
MAI "mancari una..."
b) "sende chi b'at àpidu una...

"in sa matessi manera" NON "a sa matessi manera"

"In su cumintzu de..." NON "A su cumintzu de..."

"controllu, controllare" NON "cuntrollu, cuntrollare"

"contraditòriu" NON "cuntraditòriu"

In totu sa paràulas cumpostas de duos elementos (contra + dire) in ue faghet a reconnòschere su prefissu "contra-", ponimus custu prefissu.
Però "cuntrastu" NON "contrastu".
Gasi etotu, in totu sas paràulas in ue reconnoschimus unu "cun" comente prefissu: cumpàngiu, cumintzare, etc.
Però "collega" NON "cullega".

"In sos annos 90" NO "in sos annos '90" o "in sos annos 1990"

Non b'at bisonzu de ponner s'apòstrofu chi a bias si cunfundet tipograficaùente.

"surdine" NON "sordidade, surdidade"

EI: surdine
NONO: sordidade, surdidade


"pessighire" NON "perseguitare"

"intre" vs "intro de"/"in intro de"

• "in intro de": in intro de domo, inditat logu, +- ITA "dentro"
• "intro de": intro de pagas dies, inditat tempus +- ITA "fra"
• "intre": nos bidimus intre Nùgoro e Orosei; nos bidimus intre maju e làmpadas, inditat mesania in mesu de 2 tèrmines de logu o de tempus,  +- ITA "tra, fra"

SRD "rete" vs "retza"

Pro s'ITA "rete", in SRD tenimus "retza", sa chi su piscadore ponet pro tenner sos pisches, e "rete", collegamentu de puntos diferentes, sa "rete de telecomunicatziones", sa "rete televisiva".

"presente in" NON "presente a"

"presente in su segundu turnu; presente in sa riunione; presente in su Parlamentu".
Ammentade chi in SRD, in custos casos, est semper "in", mancari chi in ITA bi podat àere "al"

ITA "pentirsi" SRD "s'impudare"

ITA "non mi pento di nulla"> SRD "no m'impudo de nudda"
...
deo m'impudo, tue t'impudas, etc.

"no at fatu àteru si non..." NON "no at fatu àteru che..."

es. "no at fatu àteru si non sighire" NO "no at fatu àteru che sighire"

atzentu gràficu in SRD


S'atzentu gràficu, semper grae (`), cheret postu in s'ùrtima, in sa tertzùrtima , e finas cuartùrtima, vocale tònica.
Sigomente, comente règula, in sardu su prus de sas paràulas sunt "pranas o parossìtonas", non si ponet s'atzentu in custas (pro economizare su zestu), ma si sinzat in sos àteros casos, in sas "truncadas o ossìtonas" e in sas "gurdas", chi si tratet de sa de 3 o 4 ùrtima!
-tribù, cafè
-fèmina, òmine, ècuu
-àudiu

"nàschere" o "naschire"?


Dae su lat. bassu NASCERE est derivadu in SRD
"nàschere" o "naschire", su primu prus a curtzu a s'etimolozia latina, in s'atzentu e in sa coniugatzione, su segundu cun cambiamentu de atzentu e coniugatzione.
Si est beru chi ambos resurtados sunt populares e zustos, cumbenit a ponner de prus "nàschere" in LSC:
—ca est prus a curtzu a s'ètimu.
—ca cunsentit de esser lèghidu finas in sas bariedade meridionales comente "nàsci(ri)", cun cambiamentu regulare de sas "e" àtonas in "i".

ITA "per" prep. + cumpl. > SRD...

— Motu peri logu, cun su valore de ITA “attraverso” > in SRD est a su sòlitu  in, chi si ponet in parte de peri, prus antigu e limitadu a espressiones cristallizadas: passare per la campagna, colare in (o peri) su sartu;

[ARGUMENTU NON CUMPRETU: BI SEMUS TRABALLENDE]

ITA "da" in cumpl. de istadu in logu > SRD "inche, inte, in ue, in do' de"...

Cando "da" introduit unu unu cumpl. de istadu in logu, in SRD ponimus:
a) cun su valore de ITA "presso": inche, inte, in do' de, es.  ci vediamo da Antonio, nos bidimus inche (o inche o in uein do' de) Antoni
b) cun su valore de ITA "qui": in logu + ag. possessivu, es. (qui) da noi fa bel tempo, in logu nostru est faghende tempus bonu

ITA "da piccolo..." > SRD "a minore..."

In custa espressione ITA e in àteras sìmiles, in ue "da" tenet una funtzione atributiva e cheret nàrrere "quando", in SRD ponimus sa prep. a, es. da piccolo mi piacevano i dolci, a minore m'agradaiant sos durches.
NON si ponet mai dae, chi diat èssere un'italianismu, es. dae minore...

10/03/10

ENG/ITA "opinion maker" > SRD "opinionista"

Est de moda in tv e periòdicos su ENG/ITA "opinion maker". A narrer su beru in ITA b'at su currispondente "opinionista" chi andat bene finas in SRD, duncas: "opinionista/opinionistas"

siat... siat... NON siat... che...

Su chi in ITA est "sia... che..." (es.: sia l'uno che l'altro), in SRD est "siat... siat..." (siat s'unu, siat s'àteru) NON "siat... che..." (siat s'unu che s'àteru) o  "siat... chi..." (siat s'unu chi s'àteru)

tocat a / bisòngiat a + infinidu

Cando
in ITA tenimus frases comente:
- "bisogna fare, è necessario fare", ecc., duncas cun formas impersonales + verbu infinidu,
in SRD bi bolet semper sa prep; «a» in antis de s'infinidu:
- "tocat a / bisòngiat a + fàghere", etc.

"cantieri" NON 'cantiere' e su suf. ITA "-iere"


Su sufissu ITA «-iere»
in SRD podet èssere:
- sena sa "i", pro paràulas chi sunt intradas in sa limba dae meda: -eri,carabineri, furisteri, etc.
- cun sa "i", pro paràulas chi sunt intradas in sa limba dae pagu tempus: -ieri, pompieri, finantzieri, cassieri, etc.
Gasi etotu cantieri, etc.

"l'ant bidu colende" NO "l'ant bidu colare"

Sa frase ITA "lo hanno visto passare"
in SRD est "l'ant bidu colende" NO "l'ant bidu colare".


"prevident" NON "prevedint"

In SRD est "prevìdere", formadu dae pre+bìdere, cun sa "V" ca est in positzione intervocàlica.
Duncas est "prevido, prevides, previdet, previdimus, previdides,prevident" (gasi comente est "bido, bides, bidet, bidimus, bidides,bident") e NON "prevedo, prevedes/prevedis, prevedet/prevedit, prevedimus, prevedides, prevedent/prevedint" chi sunt italianismos, formados in base a unu *prevèdere chi in SRD no andat bene.

"deretu" (sust. m.) NON "diretu"

In SRD su sustantivu maschile chi currispondet a su ITA "diritto" est "deretu", es.: nois difendimus su deretu nostru, chi derivat dae lat. DERECTU(M), una forma segundària de DIRECTU(M). Sa forma "deretu" est populare in SRD, mescamente comente avèrbiu: "ando deretu".
Comente sustantivu, duncas, *diritu est un'italianismu inùtile, ca tenimus giai sa paràula sarda giusta: deretu.
Cunsiderade sa diferèntzia in ispannolu intre derecho, regulare dae lat. DERECTU(M), cun passàgiu regulare de CT a ch (cfr. nocheleche, etc.), e directo, cultismu.

"diretu, direta" (ag.) NON "deretu, dereta"

In SRD s'agetivu maschile e feminile chi currispondet a su ITA "diretto, diretta" est su cultismu "diretu, direta", es.: su diretore e sa segretària comùnicant in lìnia direta, chi derivat dae ITA "diretto, diretta".
Comente agetivu, duncas, *deretu, dereta est ipersardismu inùtile.
Cunsiderade sa diferèntzia in ispannolu intre derecho, regulare dae lat. DERECTU(M), cun passàgiu regulare de CT a ch (noche, leche, etc.), e directo, cultismu. In sardu b'at sa matessi relatzione paràula patrimoniale/cultismu

In SRD, sos ETNÒNIMOS in -esu , -esa NON in -ese


Sos etnònimos (nùmenes chi inditant s'apartenèntzia a una natzione, a una regione, a unu grupu ètnicu o linguìsticu) chi in ITA agabant in -ese,
–in SRD tenent gènere maschile e feminile e agabant semper, duncas, in -esu, -esa: inglesu/inglesa, frantzesu/frantzesa,albanesu/albanesa, pugliesu/pugliesa, etc.
Duncas, non s'iscriet mai : *inglese, *frantzese, *albanese, *pugliese, etc.

"Pùglia/pugliesu" NON "Pùllia/pulliesu"

EI: Pùglia/pugliesu, Bologna/bolognesu, etc.
NONO: *Pùllia/pulliesu, *Bolonna/bolonnesu-Bolònnia/bolonniesu
Resone: Finas in sa LSC est possìbile s'iscritura cun "gl" o "ll".
In casu de nùmenes de logos istràngios chi non tenent una traditzione de addatamentu in sardu in favore de "ll" o "nn", cumbenit a rispetare de prus s'originale, ca si nono arriscamus addatamentos lègios, chi ponent prus problemas de cantu no nde risolvant. Cun resurtados chi a bias podent pàrrere ridìculos.


"votare, votu, votatzione" NON "botare, botu, botatzione"


EI: votare, votu, votatzione
NONO: botare, botu, botatzione
Resone: est unu cultismu e sa v- non ruet mai si est pretzèdida dae paràula chi agabbat in vocale.


"Catalugna" NON "Catalogna"

EI: Catalugna
NONO: Catalogna. Gasi etotu NONO: Catalunna, Catalùnnia, ca sunt addatamentos non traditzionales e non populares.
Resone: est prus cunforme a sa LSC e prus a curtzu a cat. Catalunya, isp. Cataluña

"pro ite" VS "ca", "proite"


I)
EI: pro ite, comente locutzione averbiale:
-in propositziones interrogativas diretas o indiretas: pro ite ses riende? Comente risposta a sa pregonta de in antis est semper "ca":ca mi paret. In custa casu NON bi cheret s'agiunta de pro ite.
Tando, NO andat bene:  pro ite ses riende? pro ite mi paret!
NONO: proite, pro ite ca.

II)
EI: ca, comente cungiuntzione:
-in propositziones causales chi sighint sa printzipale: so istracu ca apo caminadu meda; lea sa màchina ca si nono t'istracas.
NONO: pro ite ca

III)
EI: proite, comente sust. masch. invar., cun su valore "càusa", "finalidade":
-no apo cumpresu su proite de su cumportamentu issoro;
EI: proites, comente sust. masch. pl., cun su valore "pregontas":
-e ite sunt totu custos proites?
NONO: pro ite

primu, segundu, su de tres...

EI: nùmeros cardinales, su de unu, su de duos, su de tres...
In càmbiu de su de unu, su de duos, si podet narrer finas primu,segundu.
Cando andant paris cun sustantivos, custu cheret singulare petzi in su primu nùmeru: su de unu progetu.
In totu sos àteros nùmeros cheret plurale: su de duos progetos, su de tres progetos, etc.
NONO: su de duos progetu, su de tres progetu, etc.

"èuro, èuros" NO "euro, euros"


EI: èuro, èuros, cunforme a sa LSC (atzentu gràficu in sa tertzùrtima vocale)
NONO: euro, euros

"totu" invariàbile , pretzèdidu dae "belle"

EI: belle totu sos òmines, belle totu sas fèminas. "totu", in custos casos, est invariàbile.
NONO: belle totus sos òmines, belle totus sas fèminas.

ITA "artigiano, artigianato" > SRD "artesanu, artesania"


EI: artesanu, artesania PRO italianu artigiano, artigianato
NONO: artigianu, artigianadu
Resone: benit dae isp. artesano (chi benit dae ita. artigiano) eartesanía.

ITA "incontro" > SRD "addòviu"

EI: addoviare, addòviu, addòvios
NONO: atopu, azoviu, agioviu, etc. chi sunt variantes
Resone: est prus a curtzu a s'et. lat. OBVIARE.

"ministèriu" , "mistèriu" NON "ministero/-u", "mistero/-u"



EI: ministèriu, ministeriale; mistèriu, misteriosu

NONO: ministeru, misteru

Resone: sunt cultismos influentziados dae isp. ministerio, misterio, etc., chi benint dae lat. ministerium, misterium.
Est craru chi non sunt derivados diretos dae lat. ministerium o misterium, ca si nono diant èssere istados «*ministèrgiu» e «*mistèrgiu», cun totu sas variedades locales in -erzu, egliu, -strexu, etc.
Ammentade chi finas in ita. ant. fiat "ministerio".

"est publicadu" NON "benit publicadu"

EI: est publicadu, sunt publicados, ...

NONO: benit publicadu...

Resone: s'impreu de "bènnere" est unu calcu dae s'italianu.

"lèghidu, elèghidu" pp de "lèghere, elèghere"

EI: lèghidu, elèghidu

NONO: letu, eletu

Resone: letu = corcadòrgiu; eletu=isseberadu, destinadu, es.: pòpulu eletu.
Difatis, in àteras bariedades, su pp de lèghere est lèziu, lègidu, lìgiu.
Elèghere= isseberare, cun su votu, in sas "eletziones".

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna