27/12/12

poju NON pòju

Comente règula Lsc, s'atzentu gràficu cheret postu cando su tonu de sa paràula ruet in s'ùrtima vocale (tribù, cafè, etc.) o in sa tertzùrtima vocale (fèmina, règula, òmine, istòria, etc.). Duncas non bi cheret in faeddos comente operaju, poju, etc., ca sa j no est vocale e duncas sas vocales a e sa o chi bi sunt in antis sunt penùrtimas, no atzentàbiles.

 

19/12/12

istat in Casteddu NON bivet in Casteddu

Pro espressare su sentidu de s'italianu "abitare", in sardu si ponet "istare". Duncas, su verbu "bìvere" no andat bene pro custu cuntzetu.

240 mìgia èuros NON 240 mìgias èuros

Amus lèghidu «...DUGHENTOS BARANTA MIZAS EUROS in tres annos ...».

"mìgia" benit dae su lat. MILIA e est giai plurale. Duncas no est giustu "mìgias" ma si narat e iscriet semper "mìgia".

 

240 mìgia èuros NON 240 mìgias èuros

Amus lèghidu «...DUGHENTOS BARANTA MIZAS EUROS in tres annos ...».

"mìgia" benit dae su lat. MILIA. Duncas no est giustu "mìgias" ma si narat e iscriet semper "mìgia".

04/12/12

Lanaitho NON Lanaithu

Càpitat de lèghere a s'ispissu custu e àteros topònimos sardos cun sa -u finale, istropiados dae chie pessat chi, in custa manera, siant sardos a beru! Sigomente si tratat de nùmenes prelatinos, est normale e giustu chi agabbent in -o pro su prus, comente Orgostorro, Orgòsolo, etc. Duncas est giustu Lanaitho. Podent agabbare in -u cando si tratat de nùmenes de logu chi currispondent a nùmenes latinos: su gardosu, etc.

20/11/12

muru burdu NON muru a sicu

Su "muru burdu" (chi in carchi bidda est «'urdu, 'uldu, gurdu», cun alternàntzia b/g normale) est su muru fatu sena ligare sa pedra cun ludu, carchina o tzimentu. Est su nùmene sardu giustu de sos muros chi bidimus in su sartu, a làcana de terras e tancas.In càmbiu, NON devimus nen nàrrere ne iscrìere "muru a sicu", chi est su calcu (inùtile) de s'italianu "muro a secco".

 

31/10/12

"no in Frantza ebbia" NO "non petzi in Frantza"

Su chi in italianu est "non solo in Francia, non solo lui", in sardu NON podet èssere bortadu in "non petzi, non feti, non sceti in Frantza, etc.", ma cheret trasformadu, ponende in cumintzu sa negatzione "no/non" e in s'agabbu "ebbia": "in domo non bi fiat Antoni ebbia", "Sas ideas de libertade, pustis de su 1789, non si sunt firmadas in Frantza ebbia, ma sunt arribabdas finas a Sardigna".

"bi fàghere su ghetu" NON "bi fàghere s'abitùdine"

Pro s'espressione italiana "farci l'abitudine", in sardu si podet nàrrere "bi fàghere su ghetu".

"biblioteca digitale" NON "digital library"

Non si cumprendet pro ite devamus mutire "digital library" su chi si podet mutire, in sardu (e in italianu)   "biblioteca digitale". Machines de s'anglomania!

"totu sos Sardos" NON "totus sos Sardos"

bide: "totu"
http://limbasardacomuna.blogspot.it/2010/03/totu-ag-indef-pron-indef.html

"realidade" NON "realtade"


Est mègius su cultismu "realidade" chi non "realtade", prus a curtzu a s'ita. 'realtà", dae lat. "realĭtas".

"siddadu, ascusòrgiu" NON "tesoru/tesoro"

Sas paràulas "tesoru/tesoro" sunt italianismos.
In su sentidu de 'richesa' , cantidade de dinare, oro o àteru, si podet nàrrere "siddadu", "ascusòrgiu": Duncas est giustu. "in palas de sa crèsia ant agatadu unu siddadu (o un'ascusòrgiu).
Si si tratat de s'ita. 'fare tesoro di...", si podet nàrrere "tirare profetu dae...": "amus tiradu profetu dae sos cussìgios tuos".
Si ita. 'tesoro' est pro una pessone, podet andare bene "prenda": "maridu meu est una prenda".
Si, in càmbiu, cherimus inditare unu Ministèriu, podimus nàrrere "Ministèriu de s'Eràriu, de su Patrimòniu Pùblicu, de su Fiscu".

"a ora de sas..." NO "circa a sas..."

Si devimus addoviare una pessone a una ora non segura, podimus pònnere s'espressione "a ora de sas..." sighida dae su nùmeru cardinale (=a s'ita. "circa"). Duncas, "nos bidimus a ora de sas 5 de merie", chi cheret nàrrere "pagu prus o mancu a sas 5 de merie, a fùrriu de sas 5 de merie". No est giustu "a oras", in plurale, ca de ora nde semus inditende una.
Si cherimus inditare un'ora pretzisa, devimus nàrrere "nos bidimus a sas 5 de merie".Gasi etotu, in su programa de una cunferèntzia est giustu: "cunferèntzia a sas 5 de merie". Si ponimus "a ora de...", cun custa espressione semus inditende un'ora non pretzisa: "cunferèntzia a ora (o oras) de sas 5 de merie" (= ita. "conferenza alle ore 5 circa del pomeriggio")! 

"su de 7 cuncursos" NON "su de VII cuncursu"

Cando devimus inditare su nùmeru de unu cuncursu, de una mustra, etc., in italianu lu faghimus impreende sos "ordinales", chi currispondet a su "cardinale+ suf. -esimo": quindici>quindicesimo.
In sardu, lu faghimus ponende s'art. "su" cun valore pronominale, agiunghende sa prep. "de" e su cardinale iscritu in nùmeru àrabu, agiunghende su sustantivu de sa categoria chi semus contende, in plurale, NO in singulare. Duncas, est giustu "Apo leadu parte a su de 20 cuncursos «Iscrie una lìteras a sos Tres Res»". Est comente chi (literalemente) in italianu siat "a quello di 20 concorsi". Duncas est finas una faddina a pònnere su nùmeru romanu XX!

"est pro sos chi faeddant" NO "est pro cuddos chi faeddant"

Dae una frase italiana comente "questo libro è scritto per quelli (o coloro) che parlano in sardo", in sardu su pronùmene «quelli» si bortat cun "su" cun valore pronominale, MAI cun «cuddos». Duncas est giustu "custu libru est iscritu pro sos chi faeddant in sardu". S'impreu de «cuddos« est un'italianismu chi, a dolu mannu, semus agatende semper de prus in sos testos iscritos.

07/10/12

glossàriu: CULTISMU

Su faeddu «cultismu» est issu etotu unu 'cultismu', comente su sustantivu maschile ita. "cultismo" chi benit dae su fra. "cultisme", chi benit da s'isp. "cultismo", derivadu dae isp. "culto" «cultu, istudiadu», dae su lat. cŭltus, part. pass. de colĕre «cultivare».

Inditat una paràula noa chi a su sòlitu tenet un'orìgine grega o latina e intrat in una limba moderna (comente 'tèrmine' in su vocabulàriu intelletuale, literàriu, sientìficu e tècnicu), sena colare dae sas traformatziones fonèticas normales de sos faeddos populares, es.: "linguista, linguìstica", chi non benit dae su latinu cunforma a sas matessi trasformatziones populares chi ant dadu "limba, limbudu, limbeddu, etc.".

Àteros cultismos in sardu sunt "edificatzione, giustificatzione, mistificatzione, versificatzione, panificatzione, purificatzione, amplificatzione, etc." chi servint a espressare in manera sintètica cuntzetos particulares o cumplessos in 'registros' formales. Est craru chi, in su limbàgiu de cada die, in sardu comente in àteras limbas, podimus isseberare àteros faeddos o locutziones pro espressare sas matessi ideas.

In sa limba Sarda normale e moderna tenimus semper prus bisòngiu de cultismos, pro impreare su sardu in cada funtzione e logu. Duncas, sos cultismos sunt sinnale de dinamismu e crèschida de sa limba e non de debilesa.

E non nos devimus ispantare chi assimìgent a s'italianu o a àteras limbas.

S'inimigu prus mannu de sa limba est su "diferentzialismu" (bide in custu blog matessi).

"santugaine, santandria" NON "santu gaine, sant'andria"

Pro inditare su nùmene de su de 10 e de 11 meses, cumbenit a iscrìere totu atacadu, "santugaine, santandria" ca oramai non inditat su santu. Comente pro "austu", chi naramus sena pessare chi est in onore de Augustu imperadore (benit dae su lat. tardu agŭstus pro su clàssicu augŭstus).

«a», prepositzione de su futuru de s'indicativu

In su tempus futuru de s'indicativu, sa prepositzione "a" cheret semper posta (es.: "apo a fàghere ... ant a fàghere"), finas in dae in antis de sos verbos chi cumintzant in "a-", es.: "apo a andare ... ant a andare".

«veìculu, veiculare» NON «veìcolu, veicolare»

Dae "veìculu" est mègius a pònnere "veiculare" pro su verbu e pro s'agetivu, es.: "comente si podet veiculare una cultura?", "cherimus un'iscola in ue sa limba veiculare siat su sardu".

«mèdios informativos» NO «imprenta»

In unu mundu de s'informatzione in ue sos mèdios non sunt prus tipogràficos ebbia ma finas radiotelevisivos e telemàticos, cumbenit de prus a iscrìere e a nàrrere "comunicadu a sos mèdios informativos" cando devimus publicare unu comunicadu a giornales, ràdios, sitos web.

05/10/12

"cunvocatzione" NON "cunvoca"

Su diferentzialismu lessicale faghet dannu in s'impreu de sa limba sarda, comente in su casu de sa paràula chi in sardu diat èssere naturale a iscrìere "cunvocatzione", comente in àteras limbas romànicas, dae su lat. convocatiōnem > isp. "convocación", ita. "convocazione", fra. "convocation",  rom. "convocațiúne". In sardu, nono, no andat bene, ca "-tzione" bogat fragu de italianu!!! E tando calicunu at imbentadu «cunvoca», comente resurtat in carchi delìbera comunale: "sa cunvoca de su Consìgiu comunale...".
S'idea de sos diferentzialistas est chi su sufissu «-tzione»  non diat èssere sardu e, tando, iscrient "cunvoca"! Sena contare chi est derivadu dae su lat. -tio, -tiōnis, comente si bidet craru in sas formas derivadas in àteras limbas [bide nota in custu blog: "sufissu «-tzione»]!
Una manera comente àteras pro pònnere a rìere sa gente e tzatzare de cuntentesa sos contràrios a su sardu, chi podent nàrrere chi sa limba sarda est in manos de macos!

sufissu "-tzione"

Sufissu tìpicu de paràulas latinas coladas in sas limbas romànicas (es.. lat. convocatiōnem > isp. "convocación", ita. "convocazione", fra. "convocation",  rom. "convocațiúne" ) o formatzione culta basada in su lat. -tio, -tiōnis, formada cun sa -tfinale de su tema verbale de unos canto partitzìpios passados e dae su sufissu -io, -iōnis.

«grupu» NO «holding»

In sardu, s'anglitzismu "holding" si podet bortare in "grupu", ispetzifichende, si bisòngiat, si si tratat de 'grupu finantziàriu', 'grupu industriale' o 'grupu de impresas'. Podet andare bene finas "cunsòrtziu".
Duncas, una frase comente "la Fininvest è una delle maggiori holding di comunicazione..." podet èssere bortadu bene in "sa Fininvest est unu de sos grupos de comunicatzione prus mannos..."

01/10/12

"pro ite" vs "proite"

Comente locutzione averbiale in propositziones interrogativas diretas o indiretas, ponimus "pro ite", es.: "pro ite ses pranghende?", "dia chèrrere ischire pro ite as fatu gosi".
Ponimus, imbetzes, "proite" cando si tratat de una forma sustantivada, es.: "est dae meda chi semus in cherta de nche li cravare in conca su proite su sardu cheret imparadu a minores".
Ammentamus·nos, imbetzes, chi, comente cungiuntzione cun valore causale, pro introduire una propositzione segundària, devimus pònnere "ca", es.: "so pranghende, ca mi so fertu". Est pleonàsticu a nàrrere "pro ite ca mi so fertu". Duncas, l'iscussigiamus, si no est chi cherimus otènnere un'efetu particulare, repitende sa locutzione averbiale interrogativa de sa pregonta possìbile "pro ite ses pranghende?".

28/09/12

'tristu, trista' NON 'triste'

Duncas, est giustu: "como mannai mea est semper trista", "deo non so mai tristu",

27/09/12

"pessonàgiu" NON "personàgiu"

 Comente "pessone", mègius "pessonàgiu". Custa paràula, in prus de inditare pessones nòidas e famadas, podet inditare finas sa bisura de una pessone: "est un'òmine galanu de pessonàgiu".

'operaju' NO 'operàju'

Est craru chi 'operaju' est un'adatamentu dae s'ita. 'operaio', ca si esseret istadu su resurtadu de su latinu OPERARIUM, diat èssere istadu '*oberàrgiu'.

Sigomente sa règula Lsc cussìgiat de pònnere s'atzentu in sa penùrtima vocale 'tònica', e sa «j» no est una vocale ma una semicunsonante, non bi cheret atzentu.

Duncas, s'iscriet 'operaju'.



24/09/12

"cale si siat" NON "cale-si-siat" o "calesisiat"

Duncas, est mègius a iscrìere "una die cale si siat", "so dispostu a comporare a cale si siat preju".

"giùghere" vs "batire"

Pro su verbu italianu "portare", in sardu tenimus duas tradutziones: giùghere e batire. 
"giùghere" pro leare una cosa a largu dae sa pessone chi faeddat: si cheres, ti nche giugo su libru.

"batire" pro leare una cosa a curtzu a sa pessone chi faeddat: a mi nche lu batis su libru?


23/09/12

"gama, gatu, gustu" NON "bama, batu, bustu"

In unas cantas biddas, sa "g" de cumintzu de paràula, si est pretzèdida dae vocale, podet rùere: sa ama, su atu, su ustu, pro torrare si est pretzèdida dae cunsonante, ma... cambiada in "b"! E duncas: sas bamas, sos batos, sos bustos. Pro ite? Ca, sigomente in custas biddas ruet sa "b" de cumintzu de paràula cando est pretzèdida dae vocale (su entu, su inu, etc.), si pessat chi si tratet de "b" finas cando a rùere est una "g". Naramus chi est una "ricostrutzione farsa", no etimològica. Est sa matessi cosa chi càpitat in Ennàrgiu > Bennàrgiu, chi però est giustu a iscrìere Ghennàrgiu.

Tando, est giustu a iscrìere gama, gatu, gustu, gustare, etc.







"ne, nen" NON "né"

Sa negatzione "ne" si ponet in dae in antis de paràula chi cumintzat in vocale, "nen" in dae in antis de paràula chi cumintzat in cunsonante: ne ando, nen bèngio.

In "ne" non b'at bisòngiu de pònnere atzentu ca, diferentemente dae s'italianu, in ue servit pro la distìnghere dae su pronùmene ne, in sardu non si podet cunfùndere cun su pronùmene "nde".

 

22/09/12

pessone NON persona

Finas a pàrrere de M.L.Wagner (DES), "pessone" est un'addatamentu de su toscanu antigu "persone" (singulare), cun s'aplicatzione de sa règula -RS- > -ss-.
Est giai presente, comente "persone", in documentos sardos antigos: Istatutos Tataresos, etc.
Est presente finas in sas formas dialetales "persone, personi, pessoni, pressõi, pressõi".
Sa forma "persona" est un'italianismu reghente.

21/09/12

linguista, linguìstica NON limbista, limbìstica

Sa sièntzia chi istùdiat sa limba est, in sardu, sa linguìstica , su chi l'istùdiat est su linguista . Custas duas paràulas sunt cultismos, non sunt derivados dae limba .
Gasi comente su frantzesu linguistique non derivat dae langue , s'ispagnolu lingüística non derivat dae lengua , su romenu lingvistică non derivat dae limbă . Chi si tratet de unu cultismu lu narat craru su fatu chi in inglesu est linguistics , in maltesu est lingwistika , finas in norvegesu (bokmål) est lingvistikk , cando chi sa paràula "limba" est totu diferente.
Duncas, non si cumprendet pro ite calicunu in sardu narat "limbista, limbìstica, limbìsticu". Su giustu est linguìstica , linguista .

"soledade" NON "solitudine"

Su faeddu "soledade" (o "solidade") est unu prèstidu antigu dae s'isp. "soledad". Est mègius a pònnere custu chi non s'italianismu reghente "solitùdine".

"vocabulàriu" NON "fueddàriu" o "faeddàriu"

In sardu, su perìgulu prus mannu de oe sunt sas interferèntzias lessicales dae s'italianu e finas dae s'inglesu. Sende gasi, calicunu, in càmbiu de agiuare a afortire sas paràulas fundamentales chi arriscant de iscumpàrrere (nùmenes de sos colores, de sos meses, etc.) perdet tempus imbentende paràulas, finas cando su sardu las tenet e sunt giai raighinadas in sa limba. A dolu mannu, si tratat de sa "maladia linguìstica" connota comente "diferentzialismu", chi tenet amigos finas in Sardigna, mescamnete in su Cabu de Giosso, pustis chi unos trinta annos a como aiat "atacadu" in Cabu de Susu.

Una de sas paràulas cultas chi est presente dae meda in sardu est su tèrmine "vocabulàriu", in totu sas variedades e in totu sas òperas de lessicografia finas antigas.
Calicunu, non cuntentu de custu resurtadu e bidende chi custu faeddu est tropu assimigiante a s'it. "vocabolario", at pessadu de imbentare unu faeddu. E tando, dae "vocabolo" > "fueddu" at formadu "fueddàriu"! Ite imbentu e ite creatividade! Baddu si b'ant pessadu mai sos italianos chi podiant imbentare "parolario", sos ispagnolos "palabrario", etc.! De totu tenìamus bisòngiu, francu de cambiare/imbentare "fueddàriu" e de pònnere a rìere chie faeddat sus sardu o lu cheret imparare.

Duncas, nos mantenimus "vocabulàriu", chi andat bene meda in sardu. De su restu, est unu cultismu chi benit dae su dal lat. mediev. vocabularius vocabularium, der. di vocabŭlum «vocàbulu, paràula, faeddu».
E semus in cumpangia bona, cun limbas sorres e finas cun limbas chi non nos sunt mancu parentes, comente si bidet craru in su chi proponimus inoghe:

-filipinu: bokabularyo
-maltesu: vokabularju
-romenu: vocabular
-ispagnolu: vocabulario
-catalanu: vocabulari
-portughesu: vocabulário
-inglesu: vocabulary
-frantzesu: vocabulaire


"proposta" NON "propusta"

Sa paràula "proposta" est unu cultismu, resurtadu de su fem. sustantivadu de propostu, part. pass. de propònnere. Càpitat de lèghere in carchi blog "propusta", a dolu mannu, ma si tratat de un'istropiadura ridìcula e diferentzialista de carchi imparadore de sardu chi tenet s'idea chi, lassende sa "o", est italiana, ma ponende sa "u" est prus sardu! 
Sa paràula "propusta" esistit, ma in croatu! E cheret nàrrere "fallimentu". Cumbinatzione curiosa! Su diferentzialismu, sa maladia de chie istròpiat su sardu creende de lu fàghere prus sardu, est pròpiu unu fallimentu e unu dannu! Fallimentu pro chie lu proponet e dannu pro sa limba, si non semus abbistos!

ogiarolu NON oliera

Pro inditare s'istèrgiu in ue si ponet s'ògiu, si narat ogiarolu, NO oliera, chi est un'italianismu.
Dae s'ispagnolu "vinagrera", derivat in sardu "vinagrera" (dae isp. "vinagre", aghedu), chi est nùmene addatu a inditare s'istèrgiu pro su "aghedu".

ògiu ghermanu NO ògiu de olia

In sardu si narat "ògiu ghermanu" pro s'ògiu tiradu dae s'olia, distintu dae su "ògiu de porcu", tiradu dae su porcu.
Tando, pro s'ògiu tiradu dae s'olia NON si narat "ògiu de olia".
Ite cheret nàrrere "ghermanu"? Belle de seguru, benit dae su latinu germānus in ue teniat tres valores: 
1) carrale, pro frades e sorres chi tenent su matessi babbu e sa matessi mama, o a su nessi su matessi babbu.
2) aguale, totunu, assimigiante.
3) beru, secherru.
Duncas, "ògiu ghermanu" diat chèrrere inditare s'ògiu beru distintu dae s'ògiu pòrchinu.

isse vs issu

Dae su lat. ĭpse, ĭpsa, ĭpsum, in sardu derivant su pronùmene personale "isse, issa, issuissos, issas".
Tocat a ammentare chi "isse" si podet impreare petzi pro inditare pessone, no animale nen cosa.

19/09/12

"su...", artìculu cun valore pronominale

S'artìculu su, sa, sos, sas, is, podet tènnere valore pronominale.
Una frase italiana comente "mi piace il formaggio sardo, soprattutto quello di pecora", in sardu est: m'agradat su casu sardu, mescamente su de berbeghe. No est giustu, duncas, a iscrìere e nàrrere: ...cuddu o cussu de berbeghe. A dolu mannu, custa est una de sas faddinas chi leghimus de prus in sos blogs!

iscritore NO iscriidore

Su faeddu sardu "iscritore" est unu cultismu, comente in ita. "scrittore", "escritor" in ispagnolu, catalanu, portughesu, asturianu, etc., [dae su lat. scriptor -ōris, der. de scriptus, part. pass. de scribĕre «iscrìere»]. No est unu derivadu de "iscrìere", comente "escritor" no est derivadu dae sos àteros infinidos de sas àteras limbas. Duncas "iscriidore" est unu diferentzialismu ridìculu e infantile. Comente chi in italianu esseret "scrivitore" o in ispagnolu e àteras limbas "escribidor"!

18/09/12

istèrgiu NON recipiente, retzipiente

In sardu, istèrgiu  tenet su valore de s'ita. recipiente ma finas de stoviglia.
Duncas: assucare, sabunare, frobbire, ammaniare, giùghere isboidare, prenare, bèndere, comporare... s'istèrgiu.
S'istèrgiu podet èssere de linna, de làmia, de plàstica, de terra.
In càmbiu,  recipiente, retzipiente sunt italianismos.

reghente NON recente, retzente

reghente, comente agetivu e avèrbiu, no est un'italianismu (comente pessat calicunu chi connoschet pagu su sardu!) ma una paràula patrimoniale chi derivat dae su lat. RECENTEM.
Duncas: de reghente apo connotu connotu duos tataresos; sas leges reghentes in contu de limba tutelant finas sa limba sarda.

puale NON sèchiu

A sa paràula italiana "secchio", currispondent in sardu paràulas comente puale o poale (dae su cat. poal), sìcia (dae ita. secchia) e àteras.
"sèchiu" o "sèchio" sunt italianismos reghentes.

ismùrgiu, ismurgiare NON colatzione, fàghere colatzione

Duncas, est giustu: oe amus fatu s'ismùrgiu in presse; oe apo ismurgiadu a cafè e a pane cun mele.

brulla NO ischertzu

bote NON baràtulu, latina

Duncas, est giustu: unu bote de cunserva, unu bote de birra, unu bote de tinta.
In càmbiu, baràtulu, latina sunt italianismos.

16/09/12

dae ue NON dae in ue

Est giustu a nàrrere: in ue ses?, dae ue ses benende?, a ue ses andende? de ue ses?.
Sunt formas non giustas "dae in ue, de in ue, a in ue..."

su bonu, su prus NON sa magior parte

Es.: Su bonu (su prus) de sas pessones mannas faeddat in sardu..
A nàrrere "sa magior parte" est un'italianismu.

05/09/12

isperu NO isperàntzia

Est mègius isperu, es.: non tèngio isperu perunu chi ocannu siat un'annada bona.

càrrigu, incàrrigu, iscàrrigu... NO gàrriu, ingàrriu, irgàrriu...

Duncas finas carrigareincarrigare, iscarrigare...:
Es.:
Su càrrigu est tropu grae e su molente non podet.
A su diretore nostru l'ant dadu un'incàrrigu nou.
Ammenta chi cheret fatu su documentu de iscàrrigu si no as bèndidu totu sa mercantzia.
Pro cras mangianu tocat a nche carrigare a sa màchina totu sos libros.

ma', ba', Paule', Pe'... NON mà, bà, Paulè, Pè...

Cando cramamus una pessone, in sardu, truncamus sa paràula interessada in sa vocale tònica. In custas ocasiones est giustu a iscrìere un'apòstrofu pro sinnare custu truncamentu, no un'atzentu in sa vocale tònica. Duncas est giustu, es.: ma' pro cramare sa mama, ba' pro cramare su babbu, Paule' pro cramare a Pauleddu o a Pauledda, Pe' pro cramare a Pedru, etc.

02/09/12

bighinadu NO ighinadu o chinadu

In sardu, a su sòlitu in paràulas derivadas dae su latinu, sa b, d, f, g de cumintzu de paràula, pretzèdida dae paràula chi agabbat in vocale, podet iscumpàrrere, sena, però, cunsentire peruna elisione de sa vocale de in antis, es.: su (b)ighinu, sa (d)omo, sa (f)èmina, sa (g)ama.
Càpitat finas cun sos topònimos, es.: (B)ilartzi, (F)onne
Cando, imbetzes custas paràulas leant su plurale, custas cunsonantes non ruent, es.: sos bighinossas domossa fèminassa gamas. Custu càpitat finas in sos topònimos, es.: ando a Fonne, isto in Fonne, ando a Bilartzi, isto in Bilartzi. Duncas sa forma giusta est Bilartzi, Fonne, etc.
In carchi bidda, in su plurale,  torrat sa b, non sa g comente diat dèvere èssere: sas bamas, sos batos. A bias, custu plurale cunditzionat finas si singulare: bustu in càmbiu de gustu. Pro ite? Ca sigomente a su sòlitu est sa bi intervocàlica chi ruet, chie faeddat pessat chi si tratet de b finas in paràulas chi tenent sa g.
Una curiosidade. A fortza de elisiones, in biddas comente Paule, dae su (b)ichinadu si podet colare a su chinadu, pro nàrrere su bighinadu. Pro custu, lassende a cada bidda sa libertade de pronuntziare sas paràulas in forma locale, est de utilidade manna una norma de referèntzia comente sa Lsc, chi nos dat sas formas cumpretas de sas paràulas: su bighinu, su bighinadu.

iscumparta NO iscumparsa

In custu sustantivu feminile, sa desinèntzia currispondet a sa de su p.p. de su verbu iscumpàrrere o de sos cumpostos de pàrrere (partu). Duncas est giustu a iscrìere: "S'iscumparta de sa limba sarda nos ponet in pessamentu". 
Iscumparsa est un'italianismu.

17/08/12

"salude" NON "ciau"

Càpitat a s'ispissu de lèghere finas in carchi pàgina de sa Rete su saludu italianu addatadu a su sardu "ciau". Ohi, ohi. Ma si unu tenet istima pro sa limba sarda non podet nàrrere o iscrìere gosi!
Sena contare chi ciao italianu est totu su contràriu de unu saludu "democràticu", ca benit dae su vènetu s-ciao, s-ciavo, propr. «(so) iscravu (bostru)».
No est mègiuas a nàrerre e  a iscrìere salude?

15/08/12

"alligru, alligria" NO "allegru, allegria"

"a su sòlitu" NON "de sòlitu"

Est mègius a nàrrere "a su sòlitu" chi non "de sòlitu", chi est unu calcu dae s'italianu.
Duncas, A su sòlitu, a merie faghimus una passigiada.

"salude" NON "bona die, bona sera, etc."

"salude" est su saludu normale in sardu, sena tènnere contu de s'ora o de s'edade de sa pessone.
Duncas, non b'at bisòngiu de nàrrere "bona die, bona sera, etc.", chi sunt italianismos inùtiles.
Carchi deghina de annos como, si naraiat (ma bolende, lu podimus galu nàrrere!) "bonas dies, bonas tardas", dae s'isp. "buenos dias, buenas tardes".
Pro augurare de nche colare una note bona, si narat "bona note" e si costumat a rispòndere "note bona"!

"de costàgiu" NON "de fiancos"

05/08/12

"bomba" NON "polpetta"

At a pàrrere curiosu, ma s'ita. "polpetta", fata cun petza mòlida (o machinada), in sardu est bomba, de seguru pro sa forma tunda.

03/08/12

"frùschina" NON "fiòcina"

In tempus de mare, chèrgio ammentare chi in sardu si narat "frùschina" NON "fiòcina", es.: piscare s'ambidda cun sa frùschina.

02/08/12

"astra" NON "ghiaciu"

A dolu mannu, càpitat semper prus a s'ispissu de intèndere s'italianismu "ghiaciu", in càmbiu de sa paràula sarda astra, àstrau, àstragu; e ghiaciare in càmbiu de astrare, astragareastraare.

31/07/12

"torrare a..." o "torra" VS "ri-"

Pro bortare su cuntzetu de "repìtere" espressadu dae sa partìcula ri- posta in cumintzu de paràula in faeddos cumpostos, in sardu faghet a pònnere su fòrmula: torrare a + infinidu o infinidu + torra.
Custu balet mescamente cando est craru chi si tratat de paràulas cumpostas cun unu verbu impreadu in sardu in manera normale, es. ita. rifare > torrare a fàghere o fàghere torra; rifatto > torradu a fàghere o fatu torra, in ue torra est semper invariàbile.
Duncas NON si narat: rifàghere, rinàrrere, etc.!

"Baduecarros" o "Badecarros" o "Badu de carros" NON "Badu 'e carros" o "Bad'e carros" o "Bade e carros" o "Badde carros"

Sas chi presentamus inoghe sunt unas cantas ebbia de sas iscrituras de custu topònimu de Nùgoro, chi bidimus in pùblicu. A fortza de chèrrere rapresentare elisiones, non si cumprendet prus ite ruet e ite abbarrat. In carchi cartellu b'at finas "Bad'e' carros", "Bad'è carros". Arribbant finas a cunfùndere badu cun badde, in custa manera.
Sa cosa mègius diat èssere a iscrìere a pònnere in manera regulare sa prepositzione de cumpreta, duncas Badu de carros o, si nono, Badecarros, totu atacadu, cunforma a sa pronùntzia.

"làstima!, su dolu!" NON "pecadu!"

S'interietzione pecadu! est un'italianismu iscaradu.
In sardu est mègius a nàrrere làstima!, chi benit dae s'ispagnolu lástima, oramai intradu e fossilizadu in sardu, paris cun àteras deghinas de faeddos. Un'alternativa est su dolu!

30/07/12

"a sa sola" NON "dae solu/dae sola"

Duncas est giustu a nàrrere: A Casteddu so andadu (o so andada) a sa sola.

"dae solu, dae sola, dae solos, dae solas" sunt calcos iscarados dae s' italianu: una faddina chi si nde podet fàghere a mancu. In càmbiu issoro, tocat a pònnere a sa sola, invariàbile.

20/06/12

"Vostè est..." NON "Vostè seis..."

"Vostè" est una forma de cortesia, in sardu,  e andat paris cun su verbu in sa de 3 pessones singulare. Tando est giustu a nàrerer e a iscrìere, es.: Vostè est una pessone bona a beru.
Benit dae su catalanu "vostè".

09/06/12

"isteddu" NO "istella"

Istella est un'italianismu iscaradu chi non tenet perunu sentidu in sardu, ca tenimus giai isteddu: in chelu sunt lughende sos isteddos.

"duas fèminas" NON "duos fèminas"

Comente su nùmeru cardinale "unu", finas "duos" tenet su currispondente feminile "duas", diferentemente dae s'italianu.

"dughentas fèminas" NON "dughentos fèminas"

In sardu, est giustu "chentu òmines, dughentos òmines" ma "chentu fèminas, dughentas fèminas, treghentas fèminas, etc.".
Duncas su gènere e su nùmeru de s'agetivu numerale podet cuncordare cun su sustantivu (contrariamente a s'italianu). E podet cuncordare cando si tratat finas de pronùmene numerale: "In crèsia b'aiat chentu fèminas non dughentas"

"intre" NON "tra"

Dae su lat. INTER in sardu tenimus inter e sa forma intra, intre (metàtesi de inter?). Sa forma tra est un'italianismu. Difatis in s'oratzione cristiana tenimus: Beneita ses tue intre totu sas fèminas e beneitu est su frutu de sas intrannas tuas, Gesùs.
intre no est sa matessi cosa de sa prepositzione intro de, chi benit dae su latinu ĭntro (sende chi a bias lu potzat pàrrere pro more de un'assimilatzione in sa pronùntzia, intr(o d)e): sos amigos ant a arribbare intro de una chida. Cun intro, bi cheret semper sa prep. de.

"mòlere, maghinare" NON "macinare"

maghinare, mòlere sa petza


13/05/12

"peròmine" NO "a testa"

Es.: de durches nde lis at dadu duos peròmine. A testa est un'italianismu.
Si narat peròmine siat chi si tratet de òmine, siat chi si tratet de fèmina.

"de malu coro" NON "malvolentieri"

Es.: su praghere mi l'at fatu de malu coro. Malvolentieri est un'italianismu.

"de bonu coro" NON "volentieri"

Es.: su praghere  ti lu fatzo de bonu coro. Volentieri est un'italianismu

"deretu" NON "subitu"

Es.: torro deretu, ando deretu. Subitu est pròpiu un'italianismu.

04/05/12

28/04/12

"pòveru" NON "pòberu"

"pòveru" est un'addatamentu dae s'italianu "povero". Non benit dae su lat. PAUPERUM, ca si nono diat èssere istadu "pàperu/pàberu".

25/04/12

Tàtari NON Thàtari

"Thàtari", lèghidu in unu situ internèt.
Su critèriu currente, adotadu finas dae sa Ras pro sos cartellos chi at giai postu in s'intrada de carchi bidda, est de iscrìere sos macrotopònimos cunforma a sa pronùntzia locale.
Tando, "Sassari", in sardu si pronùntziat "Tàtari" e s'iscriet "Tàtari". Non tenet sentidu a l'iscriere in àtera manera.

Imperfetu de su cungiuntivu

Pro formare bene s'imperfetu de su cungiuntivu, leade comente referèntzia sa forma de s'infinidu. In sa coniug. 2, sa paràula est prana.

Coniugatzione 1, in -are, es. Cantare
Cantare
Cantares
Cantaret
Cantaremus
Cantareis
Cantarent

Coniugatzione 2, in -ere, es. Tìmere
Timere
Timeres
Timeret
Timeremus
Timereis
Timerent

Coniugatzione 3, in -ire, es. Finire
Finire
Finires
Finiret
Finiremus
Finireis
Finirent

Presente de su cungiuntivu

Coniugatzione 1, in -are, Es. Cantare
Cante
Cantes
Cantet
Cantemus
Canteis
Cantent

Coniugatzione 2, in -ere, es. Tìmere
Tima
Timas
Timat
Timamus
Timais
Timant

Coniugatzione 3, in -ire, es. Finire
Fina
Finas
Finat
Finamus
Finais
Finant

16/04/12

"capitale" VS "cabulogu"?

Non si diat pòdere nàrrere capitale, in sardu, finas pro inditare sa de una provìntzia o de una parte istòrica de sa Sardigna, comente currispondente a s'ita. capoluogo?
Mi paret mègius de cabulogu, calcu dae s'ita.
Tando bi diant èssere capitales de istadu, de regione, de provìntzia...

"in parte mea" NO "a su postu meu"

Est prus giustu a nàrrere e a iscrìere: "nemos l'at a fàghere in parte mea" NO "...a su postu meu", chi est unu calcu dae s'italianu.

"andadu ses?" NON "ses andadu?"

In custa casta de pregontas, su verbu si ponet in s'agabbu de sa frase. Su contràriu est un'italianismu .

12/04/12

"retzida" NON "ricevuta"

"retzida" (ita. ricevuta), dae su verbu "retzire", pp. "retzidu".
Duncas: "pustis pagadu, m'ant dadu sa retzida".

05/04/12

"m'apo pèrdidu" + cumpl. og. NON "mi so pèrdidu" + cumpl. og

In sardu est giustu a pònnere su verbu àere non su verbu èssere comente in italianu. Tando est giustu a nàrrere: "m'apo pèrdidu s'ispetàculu"

06/02/12

"bìdere caminende" NON "bìdere caminare"

In italianu est giustu, in custu casu, a pònnere verbu+ infinidu. In sardu, nono, bi cheret verbu+gerùndiu. Tando, est giustu a nàrrere: Eris apo bidu a Antoni  caminende, Ieri, ho visto Antonio camminare.
NONO:  Eris apo bidu a Antoni  caminare

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna