14/12/13

'bolet/cheret fatu' NO 'andat fatu'

Pro espressare s'idea de "bisòngiu, dovere" de fàghere carchi cosa, in sardu ponimus su verbu 'bòlere' o 'chèrrere': "sa binnenna bolet/cheret fata dereta".

A pònnere su verbu 'andare' est un'italianismu.

'mina' NON 'miniera'

Sa paràula 'miniera' est un'italianismu reghente in sardu: ita. 'miniera', dae su frantzesu 'minière', dae 'mine' (faeddu de orìgine tzèltica), pro inditare una galleria. In ita. antigu b'at finas 'minera', sena ditongatzione de sa -e-.

In Sardigna, in sos logos dae ue nche bogant minerale dae sutatera, li narant 'mina', pro su matessi cuntzetu. Chi currispondet finas a s'ita. antigu 'mina'.

A chie traballat in sa mina, li naramus 'minadore'.

12/12/13

"cumbidare" VS "invitare"

Sa paràula "cumbidare" tenet belle in totue su sentidu de 'brindare cosa de bufare a una pessone' a contu de calicunu chi pagat: "oe Antoni m'at cumbidadu una tassa de binu".

Pro propònnere a una o prus pessones de leare parte una riunione, eventu, manifestatzione, podimus nàrrere "invitare": "pro sa chida ch'intrat, m'ant invitadu a leare parte a unu viàgiu a Còrsica".

In sa matessi manera, distinghimus "cùmbidu" (deverbale de 'cumbidare'): "pro sa làurea so ammaniende unu cùmbidu pro totu sos collegas";
dae "invitu": "bos semus imbiende s'invitu a leare parte a su cuntzertu de domìniga"

Senza titolo

 

22/11/13

"iscritura, iscritore" NO "iscridura, iscridore" o "scridura, scridori"


In sardu est "iscrituraiscritore" o "scriturascritori". Mai podent èssere  "iscriduraiscridore", "isºriduraisºridore", "ixriduraixridore" o "scridurascridori", ca sunt cultismos chi benint dae faeddos lat. chi tenent -PT-,  SCRIPTŪRA e SCRIPTOR -ŌRIS, ambos der. de SCRIPTUS, part. pass. de SCRIBĔRE «iscrìere». 
Sas paràulas sardas chi benint dae faeddos latinos chi tenent -PT-, -CT-, -TT-, non podent MAI colare a -d-: NEPTA>neta, LACTE>late, LITTĔRA>lìtera. Mai, duncas, podet èssere: *neda, *lade, *lìdera. E prus pagu: *iscridura, *iscridore o *scridura, *scridori, chi sunt un'imbentu ridìculu chi agatamus in carchi situ internet, de chie non connoschet sas règulas de sa fonètica istòrica.
Su passàgiu a -d- bi podet èssere petzi si sos faeddos latinos tenent -T-: LATUS>ladu, RUTA>ruda, francu in sos limbàgios de sa Baronia in ue abbarrat -t-: latu.

18/11/13

"testimonia" NON "testimonianza"

In sardu tenimus sa paràula giusta chi currispondet a s'italianu "testimonianza": «testimonia», cun su tonu printzipale in sa penùrtima vocale, sa «i»: testimonia, sena però iscrìere perunu atzentu gràficu.
Est una faddina a pronuntziare e a iscrìere "testimònia"!
Chie faghet una testimonia, si narat "testimòngiu, testimòngia".

Duncas: "testimonia farsa", "fàghere testimonia"

30/10/13

Sarvado', Miche', Pe' NON Sarvadò, Michè, Pè

Cando, iscriende, cramamus una pessone in manera direta (chi si tratet de Sarvadore, Micheli, Pedru o àtere), in sardu faghimus unu truncamentu pustis de sa vocale tònica. Custu truncamentu est mègius a lu sinnare cun un'apòstrofu pustis de sa vocale tònica (Sarvado', Miche', Pe', etc.) e NON cun un'atzentu (Sarvadò, Michè, Pè, etc.).

 

23/10/13

Grae, pesosu NON pesante

In sardu tenimus s'agetivu "grae" e "pesosu" pro inditare su cuntzetu de "pesu" de una cosa, de una pessone, etc.

Duncas non tenimus perunu bisòngiu de impreare s'italianismu "pesante", chi, a dolu mannu, acuntesset de intèndere fatu·fatu.

19/10/13

"a mala bògia, a mala gana" NON "pro fortza"

A dolu mannu, in Internet mescamente, acuntesset de lèghere espressiones italianizadas, chi nde podimus fàghere a mancu, ca in sardu tenimus sas allegas giustas, comente: "a mala bògia, a mala gana" NON "pro fortza", chi est un'italianismu iscaradu.

09/10/13

"normalizatzione" NON "normalisadura"

Càpitat de lèghere documentos in ue calicunu iscriet "normalizadura" e non "normalizatzione". Galu non cumprendimus ite problemas b'at a atzetare su cultismu internatzionale cun sa finale in -atzione.
E non cumprendimus pro ite diat dèvere èssere prus sarda sa finale in -adura, chi derivat petzi dae una visione mecànica e diferentzialista de sa limba.

Duncas: "Sa normalizatzione linguìstica de su sardu est su protzessu de recùperu e promotzione de sa limba sarda in Sardigna, a manera chi su sardu siat 'normale' in sa sotziedade e in su territòriu".

Frantza NON Frància

 In sardu, tenimus un'addatamentu de "Francia" in "Frantza". Difatis, a su sòlitu, su fonema [t∫] de sas paràulas italianas si càmbiat in [ts] cando colant in sardu. Duncas, sighint sa matessi règula finas sos agetivos: frantzesu, frantzesa.

27/09/13

iscritore, iscritura NO iscriidore, iscriidura

In sardu, "iscritore, iscritura" sunt cultismos leados dae lat. scriptor -ōris e scriptūra, derivados de scriptus, part. pass. de scribĕre "iscrìere". Comente càpitat in àteras limbas.

Duncas non tenimus perunu bisòngiu de imbentare "iscriidore, iscriidura" comente derivados de "iscrìere", chi sunt petzi 'diferentzialismos' sena contu nen cabu.

"no ismèntighes..." NO "no ismentigare..." (imperativu negativu)

S'imperativu negativu, in sardu, lu formamus  cun "no/non"* + sas formas de su 'cungiuntivu presente':
ISMENTIGARE
no ismèntighes
no ismèntighet
no ismentighemus
no ismentigheis
no ismèntighent

FÀGHERE

non fatzas
non fatzat
non fatzamus
non fatzais
non fatzant


etc.

Duncas, sunt una faddina sas formas a s'italiana: "no ismentigare", etc.

Annotade sa diferèntzia intre sa prima pessone plurale de su presente indicativu e sa pessone relativa de su cungiuntivu, e duncas de s'imperativu negativu: ismentigamus VS ismentighemus, faghimus VS fatzamus, tenimus VS tengiamus, etc.

* "no" in dae in antis de paràula chi cumintzat in vocale: no ismèntighes; "non" in dae in antis de paràula chi cumintzat in cunsonante: non fatzas.

"pàrrere" NON "parrer, parre"

S'infinidu de sa de 2 coniugatziones l'iscriimus cun finale in "-ere".
Dae su lat. "parēre", in sardu temimus "pàrrere",  chi podet èssere finas unu sustantivu,  e inditat una manera particulare de bìdere sas cosas, su pessu, s'idea de una pessone.
tando, est giustu: "Tocat semper a tènnere rispetu pro su pàrrere de sos àteros".
Su faeddu, in plurale, est "pàrreres": "Sos pàrreres de cada unu de nois cherent rispetados".

"didale, didu" VS "poddigale, pòddighe"

In sardu, pro inditare su traste chi si ponent pro cugugiare sa punta de su pòddighe e cravare s'agu cun su filu, si narat  "didale" dae lat. digitāle, dae digĭtus "didu". In carchi bidda, si narat finas "poddigale", dae "pòddighe".
Su faeddu "pòddighe" (pòddixi) dae lat. pollex -lĭcis, in antis inditaiat su pòddighe mannu, pustis cada "didu"! 
Est unu casu tìpicu de geosinònimu (paràulas diferentes pro su matessi cuntzetu), in logos diferentes. Comente àteras medas, in sardu, ma finas in italianu: cocomero/anguria, stringa/laccio, etc.

17/09/13

"mòngia" NON "suora"

Cun sas paràulas "mòngiu, mòngia" o finas 'monzu, monza', dae su cat = cat. monjo, monja, [dae lat.  vulg. monĭcus, del ll. td. monăchus, íd., e custu, dae gr. monakhós 'solu, solitàriu', der. de mónos 'unu, solu'], definimus sos religiosos chi istant in unu cumbentu. Custas sunt sas paràulas traditzionales pro denominare custos religiosos.
Tando, est giustu "tzia mea est mòngia".
Duncas, sa paràula "suora", chi currispondet a s'ita. "suora" [dae lat. sŏror (-ōris) «sorre»] non nos servit, nde podimus fàghere a mancu.

10/09/13

fràigu NON fraigadura

Dae su lat. "fabricare" in sardu tenimus "frabicare, fraicare, fraigare, fraigari, fraigai".
Dae su verbu "fraigare" derivat sus sustantivu "fràigu", «logu fraigadu, domo».
Duncas, non b'at bisòngiu de nàrrere "fraigadura", comente nos est capitadu de lèghere in sa Rete: ".... pro sa fraigadura...", ca su sustantivu relativu a "fraigare" lu tenimus giai e est "fràigu".

09/09/13

"limùsina" NO "elemòsina"

"limùsina" est un'addatamentu betzu dae ita. pop. o antigu "limosina" (mod. 'elemosina'), dae lat. tardu eleemosyna, gr. ἐλεημοσύνη, der. de ἐλεέω «tènnere piedade». Duncas: "in foras de crèsia b'aiat una pessone chi fiat pedende sa limùsina".
"elemòsina" est un'italianismu reghente.

istade VS istiu

Ambas paràulas andant bene in sardu. Duncas: "ocannu at fatu un'istade longa (o un'istiu longu). Dade cara a sa diferèntzia de genere!
Sunt geosinònimos, comente àteros faeddos de sa limba nostra: paràulas diferentes, impreadas in biddas diferentes (a su sòlitu), pro inditare su matessi cuntzetu. 
"istade" (s.f.) dae su lat. «aestas -atis», "istiu" (s.m.) dae su cat. «estiu», dae su lat. «aestivum (tempus)» 'tempus istadiale', der. de lat. «aestas, -ātis» 'istade'!
Comente podides bìdere, sas paràulas girant a inghìriu de sas matessi raighinas. Sa diferèntzia est chi "istade" est de derivatzione direta dae su latinu, "istiu" de derivatzione indireta... dae su latinu.

04/09/13

"eliminatòria" NON "play-off"

Su chi a su sòlitu mutint "play-off" pro unos cantos isport, in sardu la podimus mutire "eliminatòria", ca si tratat de una partzida a eliminatzione direta giogada in s'agabbu de unu campionadu.

Duncas, est mègius a nàrrere: "Est una eliminatòria importante", NO  "Est unu play-off importante".

01/09/13

estensione NO istèrrida

Faeddende de "domìnios" internet, pro inditare sa sigla chi b'at a pustis de su nùmene, b'at s'internatzionalismu "estensione" (.com, .edu, .it., cat., etc.). Bisòngiu b'at de pònnere "istèrrida" chi in sardu ponimus pro inditare àteru? Pesso chi nono.

12/08/13

"gravellu, coròfulu" NON "garòfanu"

In ita. pro su frore si narat "garòfano", dae su lat. caryophyllum, dae su gr. καρυόϕυλλον.

In sardu naramus su prus "gravellu" dae su cat. "clavell" (pro sa forma a 'crau') e finas "coròfulu". Giai Wagner in DES no est seguru chi bèngiat dae su gregu καρυόϕυλλον. Diat pòdere èssere leadu imbetzes dae s'ita., tenende in contu chi in ita. antigu est "gheròfano" e in ita. region. "garòfolo".

In carchi bidda (Piaghe), diat resurtare chi si narat "colovru" chi "briat" cun "colovru, coloru" chi est una tzerpe, dae lat. colobra < colubra < culobra. De seguru, "colovru" pro gravellu est una metàtesi dae "coròfulu < coròvulu < colòvuru < colovru.

Tando in sardu andant bene "gravellu, coròfulu" ma NON "garòfanu", chi est un'italianismu inùtile e reghente.

CURIOSIDADE: in àteras limbas essint a campu derivados dae su gregu καρυόϕυλλον o dae àteras limbas, mescamente dae su frantzesu girofle. Pro inditare su frore o s'ispètzia, sos "craos de coròfulu".

FRA: girofle

ISP: girofle

ING: gilliflower

RUMANTSCH (variedade surmirana e puter): groffel

Bolòtana NON Golòtzana, Golothene


Su critèriu craru adotadu dae sa RAS in contu de toponomàstica est chi tocat a "iscrìere sos topònimos cunforma a sa pronùntzia reale de como".
Custu nos narat chi, contrariamente a cale si siat idea precuntzeta, su topònimu giustu , oe, est BOLÒTANA, cun s'atzentu in sa tertzùrtima vocale, pro custas resones:
1) sa "th" in sa bidda est colada, comente in àteras chentinas de biddas, a "t": putu, peta…
2) in positzione intervocàlica, duncas finas in paràulas chi cumintzant in G pretzèdidas dae vocale, cando sa cunsonante torrat a cumpàrrere, devenit B, ca in su prus de sos casos, est una B intervocàlica chi ruet: gustrae>Bustare, ghennarzu>Bennarzu, gatu>Batu, etc.

Duncas, dae un'antigu "Golòthana" tenimus como, giustu, BolòTana.

In ue su sonu "th" est abbarradu in sa pronùntzia reale, macari pagu, tenimus: Àrthana, Orthullè, Thiniscole...

09/08/13

"oe in su giornale ant faeddadu de..." NON "oe in su giornale s'est faeddadu de..."

In sardu, est mègius a iscrìere e nàrrere: "oe in su giornale ant faeddadu de sos fogos" CHI NON "oe in su giornale s'est faeddadu de sos fogos". Sa segunda frase est unu calcu inùtile dae s'italianu, chi a dolu mannu semus leghende semper de prus finas in testos publicados in sa Rete.

 

05/08/13

praneta NON pianeta

In sardu tenimus "praneta" cun su valore de 'destinu', dae su cat. 'planeta' cun su matessi valore. Ma, comente in cat. est finas unu tèrmine astronòmicu, pro ite non podimus finas nois nàrrere chi sa Terra est unu "praneta" chi andat a inghìriu de su Sole e chi su Sole est inghiriadu de "pranetas"?

 

30/07/13

àere NO hàere

Sende chi unas cantas règulas ortogràficas noas si sunt ispainende, b'at galu calicunu chi est sighende a iscrìere "hàere, hapo, has, hat, hamus, hais, hant", etc., leende a modellu s'italianu.

In sardu, sa «h» non tenet sentidu perunu. Duncas, iscriimus "àere, apo, as, at, amus, ais, ant", ca custas formas verbales non si cunfundent cun àteras paràulas de su sardu


De su restu, sa «h» pagu sentidu diat tènnere finas in italianu, in ue custa lìtera est presente petzi in "ho, hai, ha, hanno", non pro resones etimològicas ma diacrìticas, pro distìnghere custas paràulas dae "o, ai, a, anno", omòfonas. Difatis, sas formas verbales omòfonas "abbiamo, avete" e s'infinidu "avere", chi non si podent cunfùndere cun àteras paràulas, s'iscrient sena «h».

Chi, in italianu si tratet de una règula diacrìtica lu narat craru finas su fatu chi, cando fia in sas elemetares, b'aiat maistros chi imparaiant a so iscolanos a iscrìere "ò, ài, à, ànno" pro distìnghere, in analogia cun "se/sè, si/sì, da/dà...". A dolu mannu, custa solutzione, prus lògica e coerentes cun sas règulas generales de s'italianu, no at bintu. At bintu, in càmbiu, sa solutzione cun «h», pseudoetimològica, incoerente, chi trampat galu como unos cantos sardos chi iscrient in sardu!

 

16/07/13

"caminu" NO "istrada"

---
S'italianu "strada" benit dae su lat. tardu «strata» (sutintesu «via»), fem. sustantivadu de "stratus", part. pass. de "sternĕre" «istèrrere, impedrare»; propiamente «(caminu) impedradu».

In sardu, "istrada" (chi tenet sa matessi etimologia de "strada" italianu) tenet valore diferente: si narat pro inditare su seidòrgiu de pedra postu in foras de domo pro leare su friscu; in sas iscalas, pro inditare su chi in ita. est su "gradino"; in sas serras, pro inditare sas dentes!

Duncas, "istrada" no andat bene pro inditare su caminu in ue andat sa gente o sos autoveìculos. Bi cheret "caminu". Est pro custu chi faeddamus de "caminos istatales, provintziales, comunales".
—d.corràine

14/07/13

mègius... chi no... NON mègius... che...

Leghidu in sa Rete: "mègius chentu dies de berbeghe che una die de leone".

Prima cosa chi no est giusta, in sa frase, est sa cungiuntzione  chi in sardu est "chi" NON "che", chi est italiana!

Segunda cosa chi no est giusta est chi, in sos cumparativos de superioridade  (o in sos de inferioridade), su segundu tèrmine est abertu dae "chi non", cando:
—est unu nùmene o unu pronùmene règhidu dae una prepositzione: fìgiu meu paret prus interessadu a sa mùsica chi no a sa matemàtica;
—si paragonant duas calidades de su matessi sugetu: pariat prus pessamentosu chi non tristu;
—si paragonant duos verbos: benit mègius a andare deretos chi no a isetare;
—su segundu tèrmine de paragone est un'avèrbiu: paret fatu prus male chi non bene.

DUNCAS, sa frase giusta est: "mègius chentu dies de berbeghe chi no una die de leone"

S'alternativa a totu custu podiat finas èssere (in custu casu) s'impreu de "de" pro abèrrere su segundu tèrmine de paragone: "mègius chentu dies de berbeghe de una die de leone".



11/07/13

triulera, triulòngiu NON trebiadura

lèghidu in sa Rete: "Sa dì de sa messadura de su trigu a manu e sa trebiadura cun is bois

Ma pro ite "trebiadura"?  Est italianu beru: "trebbiatura"!

In sardu si narat "triulera, triulòngiu" o àteru. Pessade chi finas su mese currente est "trìulas", in aterue "argiolas".
Ma pro ite chie iscriet pro su pùblicu non si documentat (ditzionàriu ca le si siat o un'amigu). Chie iscriet devet ischire chi àtere podet leare in su sèriu su modellu suo. E si est, comente in "trebiadura", unu modellu italianu, si faddit finas issu.

09/07/13

a minore NON dae minore

In ita. càpitat de intèndere frases comente: "da piccolo ero poco studioso" o "da piccolo mangiavo poco".
In sardu, est giustu a nàrrere "a minore istudiaia pagu", "a minore mandigaia pagu". Su de nàrrere "dae minore" (chi, a dolu mannu, semus intendende semper de prus) est una faddina manna, un'italianismu chi nde podimus fàghere a mancu!

 

08/07/13

ando a..., isto in...

In ita. narant: "abito in Francia, vado in Francia; abito a Parigi, vado a Parigi". Duncas, prep. «in» cun verbos de motu a logu o istadu in logu cando inditant regiones, istados o continentes, prep. «a» cun verbos de istadu in logu cando inditant biddas o tzitades.

In sardu naramus semper e in totue: "isto in Frantza, ando a Frantza; isto in Parigi, ando a Parigi". Duncas, prep. «in» cun verbos de istadu in logu siat chi inditent regiones, istados, continentes o biddas, tzitades; prep. «a» cun verbos de motu a logu siat chi inditent regiones, istados, continentes o biddas, tzitades.

A dolu mannu nostru e de sa limba, unas cantas pessones iscrient, in sardu: "isto in Frantza, ando IN Frantza; isto A Parigi, ando a Parigi", a s'italiana. EST UNA FADDINA GRAE.

 

postale NON corriera

"postale" est sustantivu e agetivu derivadu dae "posta", chi sos Sardos in àteros tempos cramaiant "curreu", dae s'isp. "correo".
Comente sustantivu, "su postale" inditaiat sa vetura chi leaiat su curreu (e finas sa gente) dae una bidda a s'àtera. L'ant semper mutidu finas in italianu "il postale".

In sardu, si narat galu e semper "postale", sende chi non trasportat prus sa posta. Duncas, non b'at bisòngiu de nàrrere s'àteru italianismu, prus reghente, "corriera", chi inditaiat sa matessi funtzione de "postale".

 

Istancu VS tabachinu

"istancu" benit da s'isp. "estanco", in ue, comente in sardu, cheret nàrrere finas "Sitio o tienda donde se venden géneros estancados, y especialmente sellos, tabaco y cerillas".
S'isp. "estanco" benit dae su verbu isp. "estancar" (dae su lat. vulg. "*extancāre", e custu dae su tzèlticu *ektankō, fissare, sugetare; a probe de su verbu "tancar").
Duncas, in sardu, tenimus giai su faeddu pro inditare su logu in ue bendent tabacu, francubullos, luminos: "istancu". E "istancheri" est su mere de s'istancu, chi in ita. est "tabaccaio".

Tando, non tenet sentidu perunu a lu mutire "tabachinu" (a s'italiana, sende chi in custa limba 'tabacchino -a' inditat chie lu traballat su tabacu, non chie lu bendet), finas ca in sardu "tabachinu" est una paràula chi inditat su "colore de tabacu".
Duncas, est giustu a nàrrere "so andende a s'istancu a comporare sigaretas e gigarros" e "sa camisa noa mea est tabachina".

 

05/07/13

"fratacasu" NON "frata asu"

A giru in su web podimus agatare s'iscrita ""Sa Pala de Frata asu".
Su giustu diat dèvere èssere "fratacasu" NON "frata asu", in ue mancat, finas bolende iscrìere cunforma a sa pronùntzia locale, su grafema pro su 'corfu de gùturu'  [/].
Diat èssere istadu mègius a iscrìere (a manera chi totus l'aerent pòdidu lègehere bene): "Fratacasu", totu atacadu, ca est unu faeddu cumpostu.
Iscritu "frata asu", unu de Otieri diat pòdere pessare chi si tratet de "fratare" unu "basu". In realidade est semper su contràriu: una fèmina si fratat su càvanu si basat un'òmine barvitostu!!!
.....Ligàmene: http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&id=528795
In sa fotografia: panorama dae Sa Sedda dee Sos Carros cara a "Sa Pala de Fratacasu"






"ìsula" NO "ìsola"

"ìsula" est un'addatamentu dae s'ita. "isola" impreadu in totu su sardu.
Chi si tratet de unu faeddu chi nos benit dae s'italianu est craru, ca su resurtadu populare, patrimoniale, istòricu, de su lat. INSULA est "iscra" (ìscia, etc.).

"comente cheret fraigada una domo" NON "comente fraigare una domo"

A su chi in ita. est "come costruire una casa", in ue damus cussìgios pro fraigare una domo, in sardu currispondet "comente cheret fraigada una domo" NON "comente fraigare una domo". E gosi in àteras frases che a custa.

"iscriimus, iscriides" NO "iscrimus, iscrides"

"iscriimus, iscriides" sunt sa prima e sa segunda pessone plurale de su presente indicativu de "iscrìere". Cun duas «i», ca est su resurtadu de un -v- intervocàlica chi ruet: "iscri(v)imus, iscri(v)ides".

Difatis est:

iscri-o, iscri-es, iscri-et, iscri-imus, iscri-ides, iscri-ent



"grandu" VS "mannu"

Intre sos duos faeddos b'at una diferèntzia de valore:
"grandu" (dae s'ita. "grande"), est un'agetivu invariàbile in gènere e in nùmeru e lu ponimus pro espressare una calidade astrata:
Lu ponimus semper in antis e mai a pustis de su sustantivu, es.: est una grandu pessone; est una grandu cosa; sunt duas grandu fèminas; su notaju F. Cilocu e su retore F. Sanna Corda sunt duos grandu pessonàgios de s'istòria nostra.
"mannu" (dae su lat. MAGNUS), est un'agetivu variàbile in gènere e in nùmeru, lu ponimus pro espressare una calidade cuncreta de mannia o de tempus:
Lu ponimus semper  a pustis de su sustantivu, es.: est una domo manna; est un'òmine mannu; sunt giai fèminas mannas; sunt òmines mannos.
Si nos paret chi non semus craros, si si tratat de mannaria de annos o de carena, lu podimus in craru: est un'òmine mannu de carena.

02/07/13

"assurdu"? NONO

Su valore etimològicu de s'ita. "assurdo" est "cosa chi istonat" dae lat. absurdus, cump. de "ab" e "surdus".
Duncas, in càmbiu de nàrrere "est una cosa assurda, est assurdu, est assurdo", mègius a nàrrere "est unu machine", etc.

"Segamentu" NO "iscocciadura"

Si podet nàrrere : "ite segamentu!" sutintendende "de conca, de matza" o... de àteru.

01/07/13

"gròmuru" NON "gomìtolo, gomìtulu"

M'est capitadu de intèndere: "porri·mi cussu gomìtolo de lana!" Ahi!
In sardu est: gròmuru, chi si podet nàrrere in maneras diferentes (gròmeru, gròrumu, gròminu, lòmburu, lòrumu, lòrimu, etc.), dae su lat. *glomūlus.

"no, ne" VS "non, nen"


A su sòlitu sas negatziones "no" e "ne" s'iscrient in dae in antis de paràulas chi incumintzant cun cunsonante, "non" e "nen"  in dae in antis de paràulas chi incumintzant cun vocale: "no ando, non bengio".
Però, s'iscriet petzi "no" e "ne" in dae in antis de “lu, la,  los, las, li, lis, / ddu, dda,  ddos, ddas, ddi, ddis”: no lu/ddu naro, no lis/ddis naro nudda, etc.

"istimare" VS "amare"

Risposta a una pregonta: istimare VS amare?

In totu su sardu si narat "istimare" pro s'ita. "amare", e "istima" pro ita. "amore". Sigomente finas in catalanu unu de sos valores de "estimar" [dae su lat. aestimare] est su de "tènnere amore pro una pessone", podet èssere chi su sardu "istimare" si siat afortidu cun custu valore, in prus de tènnere su sentidu de tènnere un'idea bona de una pessone o cosa.
"Amare" est finas presente in sardu. Chie binchet? Ambos, ma cun prevalèntzia de "istimare" in sa literadura e in sa poesia.
Un'àtera manera de espressare su matessi sentimentu, ma prus dèbile ca si podet destinare a pitzinnos e a mannos, amigos e parentes, est de nàrrere: bòlere bene, chèrrere bene.

28/06/13

"giaganeddu" NON "chirichetto o chierichetto"

Càpitat semper prus a s'ispissu de intèndere narende, finas dae pessones mannas, sa paràula "chirichetto" in càmbiu de sa paràula sarda "giaganeddu".
Chirichetto est una deformatzione de 'chierichetto', dae "chierico" e, duncas, est un'italianismu inùtile, ca tenimus giai sa paràula sarda patrimoniale, ereditària, "giàganu", dae su lat. DIACŎNUS, gregu διάκονος, e duncas su derivadu "giaganeddu".

meteorologia, meteoròlogu NON metereologia, metereòlogu

—"meteorologia" est unu cultismu chi benit dae  gregu μετεωρολογία, cump. de (τὰ) μετέωρα «sos fenòmenos de su chelu»  e -λογία «-logia»;
—"meteoròlogu"   est unu cultismu chi benit dae  su gregu μετεωρολόγος.

Una est sa sièntzia, s'àteru su traballu, sa professione.
Ambas paràulas essint dae μετέωρα (metèora). Paris cun àteros derivados, comente "meteorite", "meteorològicu". Pròpiu dae "metèora" essit su prefissòide "meteoro-" chi format sas paràulas chi oramai sunt internatzionales.
Duncas no est giustu, sende  chi a bias l'intendimus, a nàrrere "metereologia, metereòlogu", cun un'inversione interna.

25/06/13

Comente cheret iscritu NON comente iscrìere

si iscriimus in ita. sa frase "come scrivere un'articolo", in ue damus cussìgios pro iscrìere un'artìculu, in sardu est "comente cheret iscritu un'artìculu" NON "Comente iscrìere un'artìculu".

 

lìnia NON lìnea

Est giustu "lìnia" (dae su cat. "línia").

24/06/13

"otighentos" NO "otughentos"


Lèghidu in Internèt: «...semus torrados comente in s'ottuchentus...»!
In sardu est: chentu, dughentos, treghentos, batorghentos, chimbighentos, seschentos, setighentos, otighentos, noighentos, milli! in "otughentos" b'at pròpiu DUAS faddinas!

"rete sotziale" NON "social network"


in sardu si podet nàrrere "rete sotziale", comente si naraiat finas in italianu in su cumintzu, "rete sociale"!
Ma, a dolu mannu, s'anglomania faghet dannu finas in su sardu, si oe amus pòdidu lèghere in FB: "Sos social network a cantu paret ant fatu...". Sa veridade est chi custa moda colat dae s'inglesu a s'italianu e dae s'italianu a su sardu. Futidos duas bias!

08/06/13

monte NON muntagna

"monte" est su faeddu sardu giustu, "montagna" un'italianismu inùtile.

Duncas: "istamus in logu de monte", "in su monte nostru b'at funtanas bonas", etc.

"sartu" NON "brincu"!

Lèghidu in FB: "...su Poligonu de su brincu de cuirra..."!
Faddinas mannas! In italianu est "Salto di Quirra", ma in sardu est "sartu de Chirra!
Difatis "salto" no est "brincu" ma "sartu" (logu foras de bidda)! "Quirra" est iscritu a s'ispagnola ma in sardu est "Chirra" o "Cirra". Duncas, tocat a dare cara cando iscriimus!

11/05/13

"pustis gustadu, pustis prasu" NON "dopo pranzo"

Pro chie narat "gustare" pro su màndigu de mesudie andat bene a nàrrere "pustis gustadu".  Pro chie narat "pràndere", andat bene a nàrrere "pustis prasu". Duncas: "nos bidimus prustis gustadu / pustis prasu".

12/04/13

"elèghere, elèghidu" NO "elìgere, elìgidu"

In sardu, "elèghere" si còniugat comente "lèghere". Duncas est "elego, eleghes, eleghet, eleghimus, eleghides, eleghent, ... elèghidu... etc.".

 

propònnere NON proporre

Custu verbu –e àteros cun prep. + "pònnere"– si còniugant comente su verbu base.

11/04/13

de badas NON a gratis

Sa locutzione "de badas", pro prima cosa cheret nàrrere "sena dèvere pagare nudda", segundariamente tenet su valore de "inùtile, sena valore", comente in s'ispagnolu "de balde", dae ue "de badas" derivat.

Finas in ispagnolu, "de balde" (chi derivat dae s'àrabu ispànicu "báṭil", e custu dae s'àrabu clàssicu "bāṭil" 'vanu', 'inùtile', 'sena valore') tenet 2 valores fundamentales: 1) "Gratuitamente, sin coste alguno"; 2) "en vano" o "Sin motivo, sin causa".

Tando, in sardu, est giustu a nàrrere, pro carchi cosa chi tenimus sena pagare o damus in donu: "bi l'apo dadu de badas; mi l'ant dadu de badas", duncas cun su valore 1, sena pagare nudda. E finas "Cussu? Est mannu de badas!", duncas cun su valore 2 de "inùtile, sena valore".

duncas, pro inditare unu giornale o unu libru dadu sena pagare, est giustu a nàrrere "libru, giornale de badas" o "libru, giornale in donu", NON "a gratis"!

05/04/13

"intre" VS "intro"

"intre" e "intro" tenent valore diferente:
—"intre", currispondet a s'italianu "fra, tra", es.: "Nùgoro est a mesu caminu intre Casteddu e Terranoa".
—"intro", currispondet a s'italianu "dentro, entro", es.: "Apo a arribbare intro de cras", "S'est cuadu intro de domo".

27/03/13

montigru NON collina

In sardu est "montigru" (o monticru, montixu, montiju, etc., in unas cantas variedades dialetales), regulare dae lat. «monticŭlus» NON "collina", chi est un'italianismu iscaradu.

19/03/13

"elèghere, elèghidu" NO "elìgere, elìgidu"

"elèghere" si còniugat comente "lèghere". Duncas est "elego, eleghes, eleghet, eleghimus, eleghides, eleghent, ... elèghidu... etc.".

 

12/03/13

"pastoriu" NON "pastorìtzia"

Pro inditare s'atividade de su pastore, in srd tenimus "pastoriu", comente pro inditare s'atividade de sos massajos tenimus "massaria". Duncas, andat bene a nàrrere "cuntratos de pastoriu", etc., NON "pastorìtzia".

08/03/13

"carrera" NON "carrela"

Su faeddu benit dae isp./cat. "carrera". In sas variedades setentrionales, sa -l- cunsonat cun àteras paràulas, comente: altu, moltu, Saldigna, etc. ma chi s'iscrient: artu, mortu, Sardigna, etc.

Duncas est giustu a iscrìere "carrera" NON "carrela"

A propòsitu, cando inditamus sa carrera de una bidda sighida dae unu nùmene, sambenadu, tzitade, istadu, monte, etc., bi cheret sa prepositzione "de": carrera de Frantza, carrera de Garibaldi, etc. Es craru chi, si "carrera" est sighidu dae un'agetivu, non bi cheret prepositzione peruna: carrera manna, carrera pitzinna, etc.

 

"petzi" NON "solu"

Pro s'av. ita. 'solo', in sardu podimus nàrrere "petzi", "feti", "sceti" NON "solu", chi est agetivu: in crèsia b'aiat petzi fèminas!

Pro "non solo", in sardu podimus nàrrere "ebbia" ma pretzèdidu dae "no/non" + (verbu) + sustantivu/pronùmene/agetivu: "sa lege pro su sardu balet pro totus, non pro sos pitzinnos ebbia". No andat bene sa forma "non petzi". Duncas no andat bene "non petzi pro sos pitzinnos".



03/03/13

foghe VS boghe

In sardu, una cosa est sa "foghe" ( o foche, 'oche, foxi, etc.), dae lat. "faux, faucis" ("gula"), àtera cosa est sa "boghe" ( o boche, 'oche, boxi, etc.), dae lat. "vox, vocis" ("boghe"). Duncas, cando proet meda in ierru, su tretu de su monte Corrasi dae ue essit s'abba pròina in sa badde de Lanaitho, in s'oru de Carros, est sa "foghe", s'essidòrgiu de su riu dae su monte! Non sa "boghe"! Difatis, in ulianesu, ruet sa f- de cumintzu in positzione intervocalica (duncas "sa 'o^e") ma non sa b- de cumintzu in positzione intervocalica (duncas "sa vo^e"). Tando, cando calicunu intèrpretat su fenòmenu comente "boghes" chi essint dae su monte, devimus nàrrere chi sunt totu fantasias!

01/03/13

in giustu NON drittu

Cando damus unu cussìgiu pro leare unu caminu, podimus nàrrere: bae a (manu) manca; bae a (manu) dereta e bae in giustu (=vai dritto, in ita.).

23/02/13

"cantamus" VS "cantemus" (pres. ind. VS imperativu)

In italianu sa prima pessone plurale de su presente indicativu est aguale a sa prima pessone plurale de s'imperativu, es. "cantiamo" VS "cantiamo". In sardu nono, sunt diferentes. E custa diferèntzia cheret rispetada: sa prima forma servit a descrìere, sa segunda servit a animare, tenet valore esortativu. Una cosa est a nàrrere «nois cantamus una batorina» e un'àtera cosa «cantemus una batorina!»

coniugatzione 1


- cantare > cantamus VS cantemus

- firmare > firmamus VS firmemus


- segare > segamus VS seghemus


coniugatzione 2

- tìmere > timimus VS timamus


- fàghere > faghimus VS fatzamus

- tènnere > tenimus VS tengiamus

- bòlere > bolimus VS bogiamus


coniugatzione 3


- finire > finimus VS finamus


- sighire > sighimus VS sigamus


 

29/01/13

"unu in borta" NO "unu a sa borta"

S'espressione "unu a sa borta" est su calcu dae s'ita. "uno alla volta", ma in sardu est giustu a nàrrere "unu (una, duos/duas, tres, etc.)  in borta". Duncas est giustu,  es.: "sunt intrados a domo unu in borta".

"coronellu" NON "colonnellu"

Apo semper intesu, a minore, "coronellu", chi mi pariat curiosu o una deformatzione de s'italianu "colonnello" (der. de "colonna",  «cumandante de una colunna de sordados». In realidade, est unu ispagnolismu, dae "coronel", chi in custa limba benit dae su frantzesu "colonel, coronel", e su frantzesu dae... s'italianu "colonnello"! Ite giru, pro arribbare a su sardu "coronellu"!

17/01/13

"in lìnia" NO "online"

Pro ite in informàtica non podimus nàrrere "in lìnia" e NON s'anglismu "online"?

"economia birde" NON "green economy"


Ite bisòngiu b'at de nàrrere "green economy", cando si podet nàrrere "economia verde" e in sardu "economia birde"?
Ma dae ue derivat custa mania? Dae su cumplessu de inferioridade linguìstica e dae s'americanumania, unu provintzialismu e autocolonialismu oramai trasversarsale in Itàlia (de dereta e de manca), chi est imponende tèrmines pagu craros a su prus de sa gente:  sunt in inglesu belle totu sos tìtulos de pellìculas de tzìnema e de trasmissiones ràdiu/TV, sos tèrmines de s'informatzione, economia, finàntzia, informàtica, etc.
Duncas, s'anglomania est unu sistema antidemocràticu. 
Una moda chi arriscat de influentziare in manera negativa finas su sardu, ca càpitat semper prus a s'ispissu de lèghere fòrmulas inùtiles in inglesu finas in testos in sardu, leadas dae... s'itinglesu!

14/01/13

"museu" NON "museo"

Est giustu a nàrrere e a iscrìere "museu", chi est unu cultismu chi currispondet a su lat. «Musēum», gr. «Μουσεον» der. dae «Μοσα» «musa» (propiamente «logu sagradu a sas Musas»).
Duncas, non cumprendimus pro ite calicunu iscriet "su museo", a s'italiana (es.: In su museo bi ada operas de diversas iscolas europeas; in su museo de su pane b'at istadu un' addoviu; in su Museo Archeològicu Natzionale de Casteddu, etc.), cando chi est naturale chi sos cultismos latinos chi agabbant in "-um" podent èssere addatados in sardu cun finale in "-u"!

13/01/13

"pintare, pintore, pintura" NON "dipìnghere, pitore, pitura"

Su sardu "pintare" podet bènnere dae su lat. «*pictāre», dae p.p. «pictus», cun sa "n" de "pingĕre" «pintare». O, si nono, dae su isp. "pintar"«pintare».
Duncas, in sardu est giustu "pintare, pintore, pintura" NON "dipìnghere, pitore, pitura", chi sunt italianismos.

12/01/13

"mistèriu" NON "misteru"

"mistèriu" est unu cultismu a s'ispagnola (dae su lat. mysterĭum, e custu dae su gr. μυστήριον) presente giai in sa poesia sarda (Remundu Piras). Non podet èssere dae su lat. mysterĭum, ca colende in sardu diat èssere istadu "misterju, mistèrgiu, mistègliu...".In sa matessi manera: ministèriu, etc.


 

"no est" NO "non est"


Tocat a ammentare chi iscriìmus "no" o "ne" in dae in antis de paràulas chi cumintzant in vocale e "non" o "nen" in dae in antis de paràulas chi cumintzant in cunsonante: no andat e non benit, ne andat nen benit.
Francu cando "non" e "nen" sunt sighidos dae sos pronùmenes "lu, la, los, las; li, lis", in ue non bi cheret sa «-n», ma si narat e iscriet  "no lu, la, los, las; li, lis". Est craru chi non b'est sa «-n», ca tando si diat dèvere pronuntziare assimilende a sa «l-» chi sighit. In realidade sa pronùntzia cun assimilatzione la tenimus, ma currispondet a  "nos lu, la, los, las".

"mèrcuris" NON "mèrculis"


Est prus giustu "mèrcuris" cun sa -r-, dae lat. tardu Mercŭrī (dies) «(die) de Mercùriu». Sa variedade "mèrculis" no est isballiada ma est petzi una variedade locale.
In "mèrcuris" tenimus sa -s finale in analogia cun "martis" dae MARTIS (DIES), comente la tenimus in "lunis", dae unu DIES LUNIS in càmbiu de DIES LUNAE, regulare.
Finas in italianu antigu si naraiat "mercordì", cun sa «-r-».

"grusseri" NON "grezu, grossulanu, ruzu"


Dae su cat. "grosser" o isp. "grosero", in sardu tenimus "grusseri/-a" cun su valore de "pessone o cosa fata male o a grussu", es.: cussu est un'òmine grusseri, cussu est grusseri, cussa fèmina est grussera".
Duncas sunt italianismos iscarados "grezu, grossulanu, ruzu" (grezzo, grossolano, rozzo).

10/01/13

prevènnere NON prebènnere

Dae su lat. venire, in sardu tenimus "bènnere". Cun prepositziones comente prae-, inter-, in-, etc., e "venire" si sunt formados giai in latinu verbos medas, comente PRAEVENIRE, INTERVENIRE, INVENIRE.


In sardu tenimus faeddos derivados dae su lat. comente "imbènnere", dae INVENIRE. A su sòlitu, duncas, su tratamentu populare dae lat. -NV- est -mb-. In paràulas de addatamentu antigu, tenimus su matessi tratamentu: "cumbènnere". Ma tenimus resurtados cultos addatados finas dae s'italianu, comente "prevènnere, intervènnere", ...




 

02/01/13

"màrturu" VS "màrtire"

Dae su lat. tardu eclesiàticu MARTYR -YRIS, leadu dae su gr. μάρτυς -υρος, «testimòngiu», in sardu tenimus "màrturu" (e finas "màrture"), chi però tenet in totue su valore de "paralìticu".
Duncas pro dare su valore de "pessone chi sacrìficat sa vida pro un'idea" non podimus pònnere "màrturu" ma  su cultismu "màrtire". 
Comente pro àteros cuntzetos: trèmene VS tèrmine, grìmine VS crìmine, etc., in ue s'oponent cuntzetos diferentes.
Tando, si cherimus intitulare unu monumentu a pessonàgios de importu de s'istòria sarda, devimus pònnere:  «A sos màrtires de sa natzione sarda» NO "A sos màrturos de sa natzione sarda" (chi  andat bene petzi si, a beru, cherimus dedicare unu monumentu "a sos paralìticos de sa natziones sarda"). Si, imbetzes, cherimus ammentare "eroes", "pessones chi sacrìficant sa vida pro un'idea", a iscrìere "màrturos" est una faddina grave, ridìcula in totu. Ite dannu!

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna