30/07/13

àere NO hàere

Sende chi unas cantas règulas ortogràficas noas si sunt ispainende, b'at galu calicunu chi est sighende a iscrìere "hàere, hapo, has, hat, hamus, hais, hant", etc., leende a modellu s'italianu.

In sardu, sa «h» non tenet sentidu perunu. Duncas, iscriimus "àere, apo, as, at, amus, ais, ant", ca custas formas verbales non si cunfundent cun àteras paràulas de su sardu


De su restu, sa «h» pagu sentidu diat tènnere finas in italianu, in ue custa lìtera est presente petzi in "ho, hai, ha, hanno", non pro resones etimològicas ma diacrìticas, pro distìnghere custas paràulas dae "o, ai, a, anno", omòfonas. Difatis, sas formas verbales omòfonas "abbiamo, avete" e s'infinidu "avere", chi non si podent cunfùndere cun àteras paràulas, s'iscrient sena «h».

Chi, in italianu si tratet de una règula diacrìtica lu narat craru finas su fatu chi, cando fia in sas elemetares, b'aiat maistros chi imparaiant a so iscolanos a iscrìere "ò, ài, à, ànno" pro distìnghere, in analogia cun "se/sè, si/sì, da/dà...". A dolu mannu, custa solutzione, prus lògica e coerentes cun sas règulas generales de s'italianu, no at bintu. At bintu, in càmbiu, sa solutzione cun «h», pseudoetimològica, incoerente, chi trampat galu como unos cantos sardos chi iscrient in sardu!

 

16/07/13

"caminu" NO "istrada"

---
S'italianu "strada" benit dae su lat. tardu «strata» (sutintesu «via»), fem. sustantivadu de "stratus", part. pass. de "sternĕre" «istèrrere, impedrare»; propiamente «(caminu) impedradu».

In sardu, "istrada" (chi tenet sa matessi etimologia de "strada" italianu) tenet valore diferente: si narat pro inditare su seidòrgiu de pedra postu in foras de domo pro leare su friscu; in sas iscalas, pro inditare su chi in ita. est su "gradino"; in sas serras, pro inditare sas dentes!

Duncas, "istrada" no andat bene pro inditare su caminu in ue andat sa gente o sos autoveìculos. Bi cheret "caminu". Est pro custu chi faeddamus de "caminos istatales, provintziales, comunales".
—d.corràine

14/07/13

mègius... chi no... NON mègius... che...

Leghidu in sa Rete: "mègius chentu dies de berbeghe che una die de leone".

Prima cosa chi no est giusta, in sa frase, est sa cungiuntzione  chi in sardu est "chi" NON "che", chi est italiana!

Segunda cosa chi no est giusta est chi, in sos cumparativos de superioridade  (o in sos de inferioridade), su segundu tèrmine est abertu dae "chi non", cando:
—est unu nùmene o unu pronùmene règhidu dae una prepositzione: fìgiu meu paret prus interessadu a sa mùsica chi no a sa matemàtica;
—si paragonant duas calidades de su matessi sugetu: pariat prus pessamentosu chi non tristu;
—si paragonant duos verbos: benit mègius a andare deretos chi no a isetare;
—su segundu tèrmine de paragone est un'avèrbiu: paret fatu prus male chi non bene.

DUNCAS, sa frase giusta est: "mègius chentu dies de berbeghe chi no una die de leone"

S'alternativa a totu custu podiat finas èssere (in custu casu) s'impreu de "de" pro abèrrere su segundu tèrmine de paragone: "mègius chentu dies de berbeghe de una die de leone".



11/07/13

triulera, triulòngiu NON trebiadura

lèghidu in sa Rete: "Sa dì de sa messadura de su trigu a manu e sa trebiadura cun is bois

Ma pro ite "trebiadura"?  Est italianu beru: "trebbiatura"!

In sardu si narat "triulera, triulòngiu" o àteru. Pessade chi finas su mese currente est "trìulas", in aterue "argiolas".
Ma pro ite chie iscriet pro su pùblicu non si documentat (ditzionàriu ca le si siat o un'amigu). Chie iscriet devet ischire chi àtere podet leare in su sèriu su modellu suo. E si est, comente in "trebiadura", unu modellu italianu, si faddit finas issu.

09/07/13

a minore NON dae minore

In ita. càpitat de intèndere frases comente: "da piccolo ero poco studioso" o "da piccolo mangiavo poco".
In sardu, est giustu a nàrrere "a minore istudiaia pagu", "a minore mandigaia pagu". Su de nàrrere "dae minore" (chi, a dolu mannu, semus intendende semper de prus) est una faddina manna, un'italianismu chi nde podimus fàghere a mancu!

 

08/07/13

ando a..., isto in...

In ita. narant: "abito in Francia, vado in Francia; abito a Parigi, vado a Parigi". Duncas, prep. «in» cun verbos de motu a logu o istadu in logu cando inditant regiones, istados o continentes, prep. «a» cun verbos de istadu in logu cando inditant biddas o tzitades.

In sardu naramus semper e in totue: "isto in Frantza, ando a Frantza; isto in Parigi, ando a Parigi". Duncas, prep. «in» cun verbos de istadu in logu siat chi inditent regiones, istados, continentes o biddas, tzitades; prep. «a» cun verbos de motu a logu siat chi inditent regiones, istados, continentes o biddas, tzitades.

A dolu mannu nostru e de sa limba, unas cantas pessones iscrient, in sardu: "isto in Frantza, ando IN Frantza; isto A Parigi, ando a Parigi", a s'italiana. EST UNA FADDINA GRAE.

 

postale NON corriera

"postale" est sustantivu e agetivu derivadu dae "posta", chi sos Sardos in àteros tempos cramaiant "curreu", dae s'isp. "correo".
Comente sustantivu, "su postale" inditaiat sa vetura chi leaiat su curreu (e finas sa gente) dae una bidda a s'àtera. L'ant semper mutidu finas in italianu "il postale".

In sardu, si narat galu e semper "postale", sende chi non trasportat prus sa posta. Duncas, non b'at bisòngiu de nàrrere s'àteru italianismu, prus reghente, "corriera", chi inditaiat sa matessi funtzione de "postale".

 

Istancu VS tabachinu

"istancu" benit da s'isp. "estanco", in ue, comente in sardu, cheret nàrrere finas "Sitio o tienda donde se venden géneros estancados, y especialmente sellos, tabaco y cerillas".
S'isp. "estanco" benit dae su verbu isp. "estancar" (dae su lat. vulg. "*extancāre", e custu dae su tzèlticu *ektankō, fissare, sugetare; a probe de su verbu "tancar").
Duncas, in sardu, tenimus giai su faeddu pro inditare su logu in ue bendent tabacu, francubullos, luminos: "istancu". E "istancheri" est su mere de s'istancu, chi in ita. est "tabaccaio".

Tando, non tenet sentidu perunu a lu mutire "tabachinu" (a s'italiana, sende chi in custa limba 'tabacchino -a' inditat chie lu traballat su tabacu, non chie lu bendet), finas ca in sardu "tabachinu" est una paràula chi inditat su "colore de tabacu".
Duncas, est giustu a nàrrere "so andende a s'istancu a comporare sigaretas e gigarros" e "sa camisa noa mea est tabachina".

 

05/07/13

"fratacasu" NON "frata asu"

A giru in su web podimus agatare s'iscrita ""Sa Pala de Frata asu".
Su giustu diat dèvere èssere "fratacasu" NON "frata asu", in ue mancat, finas bolende iscrìere cunforma a sa pronùntzia locale, su grafema pro su 'corfu de gùturu'  [/].
Diat èssere istadu mègius a iscrìere (a manera chi totus l'aerent pòdidu lègehere bene): "Fratacasu", totu atacadu, ca est unu faeddu cumpostu.
Iscritu "frata asu", unu de Otieri diat pòdere pessare chi si tratet de "fratare" unu "basu". In realidade est semper su contràriu: una fèmina si fratat su càvanu si basat un'òmine barvitostu!!!
.....Ligàmene: http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=626&id=528795
In sa fotografia: panorama dae Sa Sedda dee Sos Carros cara a "Sa Pala de Fratacasu"






"ìsula" NO "ìsola"

"ìsula" est un'addatamentu dae s'ita. "isola" impreadu in totu su sardu.
Chi si tratet de unu faeddu chi nos benit dae s'italianu est craru, ca su resurtadu populare, patrimoniale, istòricu, de su lat. INSULA est "iscra" (ìscia, etc.).

"comente cheret fraigada una domo" NON "comente fraigare una domo"

A su chi in ita. est "come costruire una casa", in ue damus cussìgios pro fraigare una domo, in sardu currispondet "comente cheret fraigada una domo" NON "comente fraigare una domo". E gosi in àteras frases che a custa.

"iscriimus, iscriides" NO "iscrimus, iscrides"

"iscriimus, iscriides" sunt sa prima e sa segunda pessone plurale de su presente indicativu de "iscrìere". Cun duas «i», ca est su resurtadu de un -v- intervocàlica chi ruet: "iscri(v)imus, iscri(v)ides".

Difatis est:

iscri-o, iscri-es, iscri-et, iscri-imus, iscri-ides, iscri-ent



"grandu" VS "mannu"

Intre sos duos faeddos b'at una diferèntzia de valore:
"grandu" (dae s'ita. "grande"), est un'agetivu invariàbile in gènere e in nùmeru e lu ponimus pro espressare una calidade astrata:
Lu ponimus semper in antis e mai a pustis de su sustantivu, es.: est una grandu pessone; est una grandu cosa; sunt duas grandu fèminas; su notaju F. Cilocu e su retore F. Sanna Corda sunt duos grandu pessonàgios de s'istòria nostra.
"mannu" (dae su lat. MAGNUS), est un'agetivu variàbile in gènere e in nùmeru, lu ponimus pro espressare una calidade cuncreta de mannia o de tempus:
Lu ponimus semper  a pustis de su sustantivu, es.: est una domo manna; est un'òmine mannu; sunt giai fèminas mannas; sunt òmines mannos.
Si nos paret chi non semus craros, si si tratat de mannaria de annos o de carena, lu podimus in craru: est un'òmine mannu de carena.

02/07/13

"assurdu"? NONO

Su valore etimològicu de s'ita. "assurdo" est "cosa chi istonat" dae lat. absurdus, cump. de "ab" e "surdus".
Duncas, in càmbiu de nàrrere "est una cosa assurda, est assurdu, est assurdo", mègius a nàrrere "est unu machine", etc.

"Segamentu" NO "iscocciadura"

Si podet nàrrere : "ite segamentu!" sutintendende "de conca, de matza" o... de àteru.

01/07/13

"gròmuru" NON "gomìtolo, gomìtulu"

M'est capitadu de intèndere: "porri·mi cussu gomìtolo de lana!" Ahi!
In sardu est: gròmuru, chi si podet nàrrere in maneras diferentes (gròmeru, gròrumu, gròminu, lòmburu, lòrumu, lòrimu, etc.), dae su lat. *glomūlus.

"no, ne" VS "non, nen"


A su sòlitu sas negatziones "no" e "ne" s'iscrient in dae in antis de paràulas chi incumintzant cun cunsonante, "non" e "nen"  in dae in antis de paràulas chi incumintzant cun vocale: "no ando, non bengio".
Però, s'iscriet petzi "no" e "ne" in dae in antis de “lu, la,  los, las, li, lis, / ddu, dda,  ddos, ddas, ddi, ddis”: no lu/ddu naro, no lis/ddis naro nudda, etc.

"istimare" VS "amare"

Risposta a una pregonta: istimare VS amare?

In totu su sardu si narat "istimare" pro s'ita. "amare", e "istima" pro ita. "amore". Sigomente finas in catalanu unu de sos valores de "estimar" [dae su lat. aestimare] est su de "tènnere amore pro una pessone", podet èssere chi su sardu "istimare" si siat afortidu cun custu valore, in prus de tènnere su sentidu de tènnere un'idea bona de una pessone o cosa.
"Amare" est finas presente in sardu. Chie binchet? Ambos, ma cun prevalèntzia de "istimare" in sa literadura e in sa poesia.
Un'àtera manera de espressare su matessi sentimentu, ma prus dèbile ca si podet destinare a pitzinnos e a mannos, amigos e parentes, est de nàrrere: bòlere bene, chèrrere bene.

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna