30/09/15

"capitaret" NON "capiterat"

---
Nos est capitadu de lèghere sa forma de su cungiuntivu presente "capiterat", comente narant in carchi bidda.
Est una de sas possibilidades de su sardu faeddadu.

In sa Lsc, ant preferidu sa forma in ue sa raighina de su faeddu cumbinat in parte cun sa forma de s'infinidu: "capitaret" (infin.: "capitare"). Una comodidade in prus pro agiuare a ammentaresac coniugatzione verbale, diferente dae bidda a bidda.

Duncas:
1— inf. "andare" e pres. cung. "andare, andares, andaret, andaremus, andareis, andarent"
2— inf. "tìmere" e pres. cung. "timere, timeres, timeret, timeremus, timereis, timerent"
3— inf. "finire" e pres. cung. "finire, finires, finiret, finiremus, finireis, finirent" 

Tocat a annotare chi in sa segunda coniugatziones, in -ere, s'atzentu tònicu de s'infinidu est in sa tertzùrtima sìllaba: "tìmere". In càmbiu, s'atzentu de su presente cungiuntivu est in sa penùrtima: "timere, etc."

— d. corràine

28/09/15

"sala" NO "aposentu"

---
Cun su faeddu sardu «aposentu» [dae su cast. "aposento"],  inditamus unu locale de sa domo in ue dormimus, istamus o retzimus un'istràngiu (in ita. "stanza, camera"). Mègius «aposentu», in custu sentidu, chi est faeddu oramai patrimoniale, chi non "càmera", chi est un'italianismu inùtile e reghente.

In sa Rete semus assistende a un'impreu ridìculu e diferentzialista de «aposentu» pro inditare unu salone o una sala de unu fràigu pùblicu in ue b'at una riunione o unu cungressu!

Duncas est giustu "a sa sala de su cungressu b'at arribabdu gente meda" NO "a s'aposentu de su cungressu b'at arribabdu gente meda".

Est craru chi si faeddamus de su logu in ue s'addòviant sos Deputados de un'istadu, su faeddu prus adatu est "càmera" finas in sardu.
Tando, "Càmera de sos deputados" NO "Aposentu de sos deputados"



— d. corràine

26/09/15

"dispositivu" NON "device"

---
Acuntesset de intèndere e lèghere, in custas dies, frases comente "s'è scatenata la caccia al «defeat device», il famigerato congegno elettronico...", in riferimentu a s'iscàndulu de sa Volkswagen.

Est semper una mustra de s'anglomania pervasiva in su mundu de s'informatzione italiana.

"Device" cheret petzi nàrrere «dispositivu», comente «dispositivo» in italianu e castiglianu.
Non cumprendimus ite bisòngiu b'at de s'espressione inglesa, si podimus nàrrere in manera prus crara «dispositivu de elusione», comente carchi giornale italianu, raru, at fatu pro la fàghere cumprèndere a sos letores suos.

— d. corràine

20/09/15

"totu", ag. indef., pron. indef.


EI: totu, ag. indef.
> abbarrat invariadu, maschile e sing. (sende chi in carchi variedade podet esser fem. e pl.)
cando est:
-riferidu a sustantivu o unu pron., >: totu sos Sardos, totu sa terra, totu sas cosas, totu su logu, totu sos logos; mi nch'apo mandigadu totu sa menestra
-in funtzione predicativa: sa chistione est totu inoghe
-sighidu dae cantu, cantos, canta, cantas; intreu, intreos, intrea, intreos: sa domo nostra est manna e nche cabent totu cantos/cantas
-cun valore de avèrbiu, sighida dae agetivu: teniat sa camisa totu mantzada; fiat suorada e totu infusta, fiant suorados e totu infustos.
-in totu sos àteros casos, francu cando,
est pron. indef., e in su pl. tenet su balore de "totu sas pessones". Tando:
> leat sa forma plurale maschile: totus, es.: oe sas fèminas bi fiant totus; finas sos òmines bi fint totus
NONO: tota, totas, totu, totus, ag. indef. riferidu a sustantivu o unu pron.: tota sa terra, totas sas cosas, totu su logu, totus sos logos; oe sas fèminas bi fiant totas
Resone: abbarrat invariadu (o leat sa forma maschile pl.) in sas varidedas tzentrales e meridionales.

"situ" NON "giassu"

---
Càpitat de lèghere a s'ispissu su faeddu "giassu, zassu" pro inditare unu "situ" internet. Custa paràula benit dae s'ita. "chiasso" [dae lat. CLASSIS «sezione», pustis forsis «quartiere»].
In sardu inditat una "callaia, ingresso ai poderi rustici" o unu "luogo, sito", semper in su sartu.
A lu pònnere comente tèrmine de internet diat èssere comente a pònnere "chiasso" in italianu o su currispondente in àteras limbas.
Si cherimus una terminologia moderna in sardu, non podimus fàghere a mancu de adotare/addatare tèrmines internatzionales de derivatzione latina, grega, etc. Non podimus semper e cun efetu positivu "risemantizare" paràulas antigas.
Pro ite, tando, non ponimus, sena cumplessos, su cultismu «situ» [dae lat. SITUS] comente in isp. "sitio" (e non "lugar"), in fra. "site" (e non "localité"), in ing. "site" (e non "place" o "locality"), in ita. "sito" (e non "luogo")?

— d. corràine



"arga, àliga" NON "mondezza"

---
Dae su lat. «alga», derivat deretu su faeddu sardu «arga» pro inditare sos rèfudos de su màndigu o de sa coghina, chi imbolamus in su muntonàrgiu, e, chi, a bias, misturamus cun sa terra pro agiuare sa crèschida de sos fundos. Pro custu, su matessi faeddu podet inditare ambos duos cuntzetos, chi in ita. espressamus cun "mondezza" e "concime".
Sigomente tenimus su faeddu sardu, non b'at bisòngiu de nàrrere s'interferèntzia "mondezza", comente, a dolu mannu, acuntesset de intèndere.

"Arga" tenet finas unu sentidu figuradu, pro inditare una pessone de pagu valia: "ses pròpiu un'arga (de muntonàrgiu)"

— d. corràine

"pàgia marina" VS "alga"

---
Cun su tèrmine «alga» podimus inditare in su sardu sientìficu "organismos vegetales belle semper acuàticos, unitzellulares o pluritzellulares".
Si tratat de organismos de colores diferentes, chi podimus impreare comente alimentu umanu, animale o comente "arga" de misturare cun sa terra pro agiuare sa crèschida de sos fundos.

Sa prus connota est sa chi mutimus, in sa limba de cada die, «pàgia marina» o «pàgia de mare» [Posidonia oceanica], chi tenet forma de veta longa e istrinta. L'agatamus mescamente in s'oru de mare, cando sas currentes nche l'istratzant dae fundu de mare e nche giughent a sas arenas, in ue, s'assutat e pùdrigat, agiuada dae su bentu chi l'ammuntonat.

Su faeddu «alga» est unu cultismu leadu dae su lat. «algam» (=pàgia marina), dae ue, prò, derivat deretu su faeddu sardu «arga» (bide sa nota "arga" NON "mondezza").

In sa limba de cada die, cumbenit a mutire sa Posidònia «pàgia marina» e no «alga».

— d. corràine

17/09/15

"tassa digitale" NON "digital tax"

---
Sa mania de mutire in inglesu o pseudoinglesu sas novidades in contu de economia, finàntzia, cultura o polìtica s'est atacada finas a su guvernu italianu de como, giai dae su cumintzu.

Duncas, una de sas ùrtimas novidades est "digital tax".
Diat èssere prus craru a nàrrere "tassa digitale" ma... no lis agradat! E, tràmite tv, ràdiu e giornales, nos cherent impònnere su nùmene a s'inglesa.

Iscriende noas, preferimus a espressare su cuntzetu in sardu. Duncas "Tassa digitale: ite est e comente at a funtzionare", etc.

— d. corràine


"tzentru de identificatzione migrantes" NO "hotspot"

---
Sa moda de sos mèdios de informatzione e de sos polìticos de professione de impreare s'inglesu (o 'inglesu' fintu) pro addurcare o cuare su sentidu de sos cuntzetos chi timent chi no agradent a sa gente, est currende che bentu! Est finas una manera 'aristocràtica' de si nche pònnere in 'artos chelos' pro mustrare cantu nd'ischint de inglesu... a cunfrontu cun sos poveritos chi semus nois, chi ascurtamus sa tv, ràdiu o leghimus sos giornales cada mangianu!

Unu de sos ùrtimos imbentos est "hotspot" o "hot spot" chi, propiamente cheret nàrrere 'puntu caente', 'tzentru'.
In pràtica, si tratat de unu 'tretu o logu de interessu particulare'. Ma tenet àteros valores in sa limba inglesa de cada die, finas in informàtica, meighina, genètica.

A sos giornalistas italianos e mescamente a sos polìticos presumidos e xenòfilos, "hotspot" lis agradat meda in càmbiu de "tzentru de identificatzione migrantes", chi diat èssere sa locutzione giusta pro inditare s'atividade istabilida dae sos guvernantes europeos pro identificare chie cheret intrare a sa UE, arribbende dae foras de s'Unione.
"Hotspot", pro issos, tenet sa comodidade chi est genèricu e chi sa gente no lu cumprendet e no lu ligat deretu a sas polìticas europeas de cuntenimentu de sas migratziones. Lis paret unu faeddu prus nèutru e lèbiu e duncas prus addatu a trampare sos letores/ascurtadores/eletores.

Chie cheret nàrrere sa veridade, imbetzes, est mègius chi iscriat "tzentru de identificatzione migrantes" o in italianu "centro di identificazione migranti".

— d. corràine

16/09/15

"lèbiu, illebiare" NON "ligeru, allegerire"

---
In sardu tenimus su faeddu «lèbiu» pro inditare "cosa o pessone cun pagu pesu". Benit dae unu lat. "*levius" pro "lēvis".
E tenimus finas su derivadu verbale «illebiare”.

Duncas, non b'at perunu bisòngiu de impreare s'intrferèntzia italiana "ligeru, lizeru, lezeru": es.: "traballu lèbiu", "manu lèbia", etc. ;  "cun sas màchinas, nos illebiamus su traballu".

— d. corràine

"bisu, bisare" NON "sònniu, sonniare"

---
In sardu, pro inditare "s'atividade mentale durante su sonnu, cun visiones e pessamentos", tenimus su sustantivu 'patrimoniale' «bisu» e su verbu derivadu «bisare», chi benint dae su lat. "vīsum" (=visione, figura).

Duncas non b'at perunu bisòngiu de impreare sas 'interferèntzias' italianas "sònniu, sonniare" (derivados dae lat. "somnĭum") chi sunt intrende semper de prus in sa limba sarda de cada die.

Mègius unu faeddu patrimoniale chi no un'interferèntzia italiana: "eris apo tentu unu bisu malu", "in sas ùrtimas dies, so bisende cada note".

— d. corràine

14/09/15

"prus chi no àteru" NON "prus che àteru"

---
Acuntesset a s'ispissu de intèndere e de lèghere (finas in ditzionàrios sardos "famados") s'espressione "prus che àteru". Si tratat de una faddina grave, ca in sardu est giustu a nàrrere e a iscrìere "prus chi no àteru".

"Prus che àteru" est unu calcu malu dae s'italianu "più che altro", finas ca in sardu, "che" est un'avèrbiu chi currispondet a s'ita. "come" (= alla maniera di...) e l'impreamus cando istabilimus unu paragone o un'assimìgiu:
— pustis de unu verbu, es.: "Antoni traballat che iscrau"
— pustis de un'agetivu, es.: "frade meu est bellu che sole", "est grogu che limone", etc.
....
e no lu podimus impreare cun àtera funtzione, comente in sa faddina "prus che àteru".

— d. corràine

"cheret/bolet fatu" NO "andat fatu"

---
Acuntesset de intèndere o de lèghere in sa Rete "custa cosa andat fata", chi est unu calcu craru dae s'italianu!
In sardu, naramus semper "custa cosa cheret/bolet fata".
Duncas, bolet postu su verbu "chèrrere o bòlere" no "andare".

Chi siat gosi lu narat finas su fatu chi b'at gente chi, in italianu, faghet pròpiu su calcu dae su sardu: "questa cosa vuole fata"!

— d. corràine

"ferrada" NO "inferriada"

---
In sardu tenimus su faeddu "ferrada" pro inditare sos ferros postos in grughe e murados pro cungiare in manera segura una ventana.

Est beru chi su faeddu sardu derivat dae s'italianu "ferrata" (chi tenet finas su valore de su faeddu sardu), ma nos paret mègius a mantènnere, in sardu, prus su faeddu antigu "ferrada", chi non s'italianismu prus reghente "inferriada".

Duncas, est giustu es.: "in sa Banca, a pustis de duos isrobatòrios, ant postu ferradas de atzàrgiu".

— d. corràine

"frùschina" NON "fiòcina"

---
Semus galu in tempus de mare e, duncas, nos est capitadu de intèndere a s'ispissu su faeddu "sa fiòcina"  pro inditare sa gasta de "triutzu" chi sos piscadores ponent pro tènnere sos pisches.

"Fiòcina" est un'italianismu inùtile, ca su faeddu giustu, in sardu, est "frùschina" chi derivat deretu dae su lat. «fŭscĭnam», tràmite una base lat. «*flŭscĭnam», comente su faeddu italianu, de su restu.

In sardu, duncas, est giustu a nos mantènnere e a nàrrere su faeddu nostru:
es.: "eris apo tentu tres pisches cun sa frùschina".

— d. corràine

13/09/15

"agiudu" NO "agiutòriu"

---
Pro inditare "s'atzione pro nche catzare una pessone dae su perìgulu o dae sa dificultade", in sardu naramus «agiudu» comente sustantivu. Su verbu chi li currispondet est «agiuare». De seguru, ambos faeddos non benint deretos dae su latinu ma sunt influentziados dae sos faeddos castiglianos e italianos currispondentes. Semper e cando, «agiudu» e «agiuare» sunt sos faeddos sardos giustos e currentes.
• es.: "cun s'agiudu de sos amigos, istamus mègius!"

No andat bene, duncas, a impreare su faeddu «agiutòriu/agitòriu» [dae s'ita. antigu 'aiutorio'] comente sustantivu (in càmbiu de «agiudu"), ca tenet petzi  impreu e valore esclamativu, pro pedire, finas abboghinende, agiudu!
• es.: "Giuanne at cumintzadu a abboghinare "agiutòriu!" e sos bighinos sunt curtos deretos a l'agiuare".

— d. corràine


09/09/15

"fradile, sorrastra" NON "cuginu, cugina"

---
Oramai paret presente in sa buca de su prus de sos Sardos s'italianismu "cuginu, cugina". Est una de sas interferèntzias prus graves chi faghet dannu a sas primas paràulas fundamentales de su sardu, paris cun àteras chi pertocant sos nùmenes de sas relatziones de parentela, finas ca tenimus dae sèculos sos faeddos currispondentes "fradile, sorrastra".

A chèrrere impreare sos faeddos sardos chi sa limba tenet giai est giustu e devet interessare cale si siat pessone chi istimat su sardu.

Non podimus imbolare su lèssicu 'patrimoniale' pro impreare faeddos italianos.

— d. corràine

"pamentu, pamentare" NON "pavimentu, pavimentare"

---
In sardu tenimus giai unu faeddu pro inditare su "tretu de sos ambientes internos e esternos in ue caminamus" e su traballu pro lu fàghere: «pamentu, pamentare».
Custa paràula, «pamentu», benit dae su lat. 'păvīmentum' > 'paumentum'.
Duncas, non tenet sentidu de impreare s'italianismu "pavimentu"

— d. corràine

08/09/15

"Motu Proprio" NON "Motu Propio"

---
A propositu de su "Motu Proprio" de Papa Frantziscu in contu de annullamentu matrimoniale, nos est capitadu de lèghere in Internèt "Motu Propio", sena sa R, deghina e deghinas de bortas. Si tratat de un'espressione latina chi inditat unu documentu fatu "dae sa voluntade" papale.
Est una faddina manna ca in latinu est "proprius" cun sa R, sende chi in sardu est giustu "pròpiu" sena sa R.

A cada limba sa règula sua!

— d. corràine


"a passìgiu in..." NO "a passìgiu pro..."

---
Amus lèghidu in Internèt s'espressione "a passizu pro sas carrelas de...".
S'impreu de "pro" est unu calcu inùtile dae s'italianu 'per'.
Est mègius a nàrrere "a passìgiu in sas carreras de...", imprende sa prepositzione "in".

— d. corràine

"prevìdere, prevìdidu" NON "prevèdere, prevèdidu"

---
In sardu, custu faeddu si cumportat comente totu sos cumpostos de su lat. vidēre.
Duncas est "prevìdere" (cun sa V in positzione intervocàlica) sa forma giusta, non "prevèdere" o "prevedere", chi sunt italianismos.
Tando, est mègius "prevido, prevides, previdet, previdimus, previdides,prevident" (gasi comente est "bido, bides, bidet, bidimus, bidides,bident") e NON "prevedo, prevedes/prevedis, prevedet/prevedit, prevedimus, prevedides, prevedent/prevedint" chi sunt italianismos, formados in base a unu "*prevèdere" chi in sardu no andat bene.

— d. corràine

06/09/15

"postale" NON "corriera"

Sende chi ambas paràulas sunt de orìgine italiana, nos paret mègius a impreare sa prima, "postale", pro inditare su veìculu riservadu a su trasportu de sas pessones e de sa posta. De seguru est prus antigu e populare de "corriera", impreadu petzi in sas ùrtimas dècadas e chi tenet una forma prus italiana cun sa presèntzia de su ditongu -ie-.

03/09/15

"aeroportu" NO "aereoportu, areoportu"

---
Sa pista de aterràgiu e decollu de sos aeroplanos est su "aeroportu", formadu dae "aero-" [dae su lat. «āēr āĕris», gr. «ἀ ή ρ ἀέρος», 'àera'] + "portu". Non b'at de si faddire, ca finas sa paràula sarda "àera" currispondet a sa matessi raighina.

Acuntesset, però, de intèndere in sardu (ma finas in italianu, in tv e ràdiu):
• "aereoportu", formadu, erroneamente, dae "aereo-" [dae su agetivu. lat. «aĕreus» 'aèreu', 'de s'àera'] + "portu"
• "areoportu", formadu, erroneamente, dae un'ipotèticu "areo-" [de seguru metàtesi de "aero-", non cumpresu bene] + "portu".

Tando, sa forma giusta de custu sustantivu est "aeroportu (in ENG "airport", in FRA "aéroport", in ESP "aeropuerto", in CAT "aeroport", in ITA "aeroporto").

Su faeddu "aèreu" [dal lat. «aĕrĕus» pro «aĕrĭus», der. de «āēr āĕris» «àera»], in càmbiu, est giustu comente:
• agetivu, es.: "lìnia aèrea", "volos aèreos"
• sustantivu, pro inditare, in manera abbreviada, su "aeroplanu", es.: "aèreos militares", "apo leadu s'aèreu".

— d. corràine


.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna