24/12/15

"Bona Pasca de Nadale" NON "Bonas Pascas de Nadale"

---
Dae su lat. ecl. Păscha(m) (chi est dae gr. páscha, addattamentu de s’ebr. pesah ‘passàgiu’), in sardu tenimus “Pasca de Nadale (ita. "Natale"), Pasca de sos Tres Res, Pasca de Abrile (Pasca Manna) (ita. "Pasqua"), Pasca de frores (Pasca frorida, Pasca de s'Ispìridu santu, etc.) (ita. "Pentecoste"), etc.”.
E custu ca in sardu —e finas in italianu regionale o antigu ("pasqua di Natale" o "della Natività", Natale; "pasqua di Befana" o "pasqua Epifania", Epifania; pasqua fiorita, la domenica delle Palme; pasqua piccola, il lunedì dopo Pasqua (anche pasquetta), o la domenica in Albis; "pasqua rosa", pasqua di rose, o delle rose", "pasqua rosata", la Pentecoste; "pasqua del Corpo di Cristo, il Corpus Domini; "pasqua dei morti", Ognissanti—, "Pasca" ( e duncas s'ita. "pasqua") inditat cale si siat festa religiosa de importu

Finas in sardu, b'at finas àteros nùmenes, cunforma a sa bidda.

Tando, augurende, in Nadale, “Bonas Pascas”, semus augurende pro TOTU sas Pascas de s'Annu (duncas, pro totu sas FESTAS de s'annu)!

Duncas,  est giustu a nàrrere "Bona Pasca de Nadale" NON "Bonas Pascas de Nadale", pro inditare sa Festa de su 24 de nadale de cada annu!

—d.corràine

18/12/15

"derrota" VS "derruta"

---
Sos duos faeddos "derrota" e "derruta" tenent sentidu diferente e, duncas, tocat a dare cara iscriende, sena los cunfùndere:
DERROTA
Su faeddu "derrota", sustantivu feminile,  benit dae s'isp. "derrota" e currispondet a s'ita. "sconfitta, disfatta". B'est finas su verbu "derrotare", semper dae s'isp. "derrotar", cun su matessi valore.

DERRUTA
Su faeddu "derruta", sustantivu feminile, chi currispondet a s'ita. "rovina, decadimento", benit dae su sardu "derrùere" (dae su lat. DERUERE). Su faeddu "derrutu", partitzìpiu passadu de "derrùere" tenet finas sa funtzione de agetivu, cun su valore de s'ita. "rovinato, decaduto", es.: «oramai tziu meu nch'est pròpiu derrutu», «sa domo derruta nche cheret ghetada, ca si ono est perigulosu».
—d.corràine

"sia, sias, siat..." NON "sie, sies, siet..."

---
Su Cungiuntivu presente in Lsc est: «deo sia, tue sias, issu siat, nois siamus, bois siais, issos siant» NON «deo sie, tue sies, issu siet, nois siemus, bois sieis, issos sient».
—d.corràine

"edilìtzia sotziale" NON "social housing"

---
S'anglomania est currende a totu fua, in tv, ràdiu, giornales, alimentada dae polìticos e giornalistas.
Giai dae meses e annos est currende sa locutzione "social housing" chi currispondet a "edilizia sociale" in italianu e diat pòdere currispòndere a "edilìtzia sotziale" in sardu, es.:  «s'edilìtzia sotziale est caraterizada dae progetos de tipu sotziale...» NON «su social housing est caraterizadu dae progetos de tipu sotziale...»
—d.corràine 

15/11/15

"die cun die" NON "die pro die"

In sardu podimus giai nàrrere "die cun die". Duncas non b'at bisòngiu perunu de su <calcu> *die pro die", dae s'ita "giorno per giorno".
Gasi etotu, est "annu cun annu" NON "annu pro annu", etc.
Pro s'ita. "a giorni alterni" in sardu naramus "a dentirdie" (> bide).

09/11/15

"tziberbullismu" NON "cyberbullismu"

---
In inglesu ant formadu su faeddu "cybernetics/cybernetic" dae su gregu κυβερνητικὴ (τέχνη) [=(arte) de règhere su timone de una nae]. Dae custu faeddu ant formadu su prefissoide "cyber-" addatadu a bias in àteras limbas.
In cat. est "cibernètic,-a", in isp. "cibernético,-a", in fra. "cybernétique", in ted. "kybernetisch/Kybernetik", in ita. "cibernetico".
 In inglesu (e duncas in àteras limbas) ant formadu deghinas de faeddos noos cun custu prefissòide: "cybercafe", "cybersex", etc.
De seguru, s'addatamentu fonèticu est "ciber-" in su bonu de sas limbas romànicas. Duncas, finas in italianu est "ciber-" e NON "cyber-".
E galu de prus in sardu, in ue non tenimus perunu bisòngiu de istròchere s'anglomania de sos italianos chi iscrient "cyberbullismo" e pronùntziant >saiberbullismo<.
Tando in sardu andat bene s'addatamentu "tziberbullismu" e NON "cyberbullismu".
—d.corràine

"museu" NON "museo"

---
Chie at semper costumadu a faeddare in sardu de chistiones de sa vida de cada die paret pagu dispostu a impreare paràulas noas, addattende·las a su gèniu e règula de sa limba nostra. Si tratat mescamente de faeddos de impreu cultu, sientìficu o tècnicu, chi sunt lassadas in "italianu", cando non sunt nen de orìgine italiana, ispagnola, frantzesa, inglesa, etc., ca in realidade sunt addatamentos dae su latinu e gregu.
S'addatamentu, de su restu, est una manera de tratare sas paràulas noas caraterìsticu de cada limba.
Pro nde nàrrere una, in sardu est giustu a nàrrere su «museu», cun sa "u" latina finale [dae lat. Musēum, gr. Μουσεῖον] e non su "museo", a s'italiana.
Finas in cat. ant addatadu a "museu", in isp. a "museo", in fra. a "musée". In ted. e ing. ant leadu su latinu sena modìfica "museum".
—d.corràine

27/10/15

"manifestatzione, ocupatzione" NO "manifestada, ocupadura"

---
In sos ùrtimos annos, prus est creschende s'impreu pùblicu de su sardu e prus est creschende s'istropiadura chi nd'est faghende calicunu, chi puru narat de èssere in agiudu de sa limba.
Pro nde nàrrere una, b'at chie pessat chi su sufissu  in "-atzione" de unas cantas paràulas sardas noas e cultas non siat sardu e, tando, s'at imbentadu paràulas in "-ada" e "-adura", comente "manifestada" e "ocupadura", chi sunt petzi ridìculas. 
Est beru chi tenimus faeddos patrimoniales in "-ada" e "-adura", ma no est automàticu chi aplichemus custu sufissu  a cale si siat faeddu nou.
Est comente si in ispagnolu, in ue esistint faeddos in "-adura", aerent postu  custu sufissu semper in càmbiu de "-ación". Ma no est gosi. Difatis narant: "embarcación, grabación, organización", etc. e non "*embarcadura, *grabadura, *organizadura", etc.
Leende in cunsiderru àteras limbas internatzionales, neolatinas o nono, dìamus pòdere nàrrere sas matessi cosas e presentare sos matessi faeddos de s'ispagnolu e de... su sardu.
A dolu mannu, in Sardigna, cantu prus pagu connoschent e impreant su sardu, prus lu maletratant imbentende paràulas chi, si nono, lis parent italianas.
—d.corràine

25/10/15

"iscuru" NON "buju"

---
In sardu, tenimus su faeddu "iscuru" [dae su lat. «obscurus»]:
• comente agetivu pro inditare unu logu sena lughe, es.: "aposentu iscura";
• comente sustantivu, pro inditare s'idea de sa mancàntzia de lughe, es: "fìgiu meu timet s'iscuru, a dolu mannu".
Duncas non b'at bisòngiu perunu de impreare s'italianismu "buju" chi calicunu est cumintzende a nàrrere e chi in carchi bidda sunt narende dae meda.
—d.corràine

13/10/15

"adotzione de su figiastru" NON "stepchild adoption"

---
Sa mania provintziale, belle totu italiana, de nàrrere in inglesu su chi cadaunu podet nàrrere in sa limba sua, urtimamente nos est imponende, cun sos giornales e sa tv/ràdiu, sa locutzione "stepchild adoption", in contu de "uniones tziviles".
Su prus de sa gente non cumprendet su chi cheret nàrrere custa espressione. Nudda de cumplicadu ma petzi "adotzione de su figiastru".

Pro ite lu narant in inglesu, tando? Pro si mustrare "istudiados" e pro... non fàghere cumprèndere su chi narant! Gasi sa gente protestat de mancu, ca non cumprendet o... ca no ischit.

—d. corràine

08/10/15

"aligheresu" NON "saligheresu"

---
Gasi comente a su macrotopònimu catalanu  L'ALGUER currispondet s'agetivu "alguerés", a su sardu S'ALIGHERA currispondet s'agetivu «aligheresu», sende chi in carchi bidda, popularmente, su nùmene de sa bidda est interpretadu comente SALIGHERA, cun s'artìculu apostrofadu SU atacadu a su nùmene. Gosi est craru chi siat naturale chi calicunu pesset chi s'agetivu siat "saligheresu".
Ma est craru chi si tratat de una faddina tìpica de sa limba orale.
Sa matessi cosa càpitat cun S'ULUMEDU e "sulumedesu"

Iscriende, però, cumbenit a pònnere «S'ALIGHERA» > «aligheresu», S'ULUMEDU > «ulumedesu, sena sa «s»,
comente «L'ALGUER» > "alguerés" NON "lalguerés".

Duncas, in sardu, aplicamus sa matessi règula de àteras limbas, in ue, topònimos formados cun artìculos, formant s'agetivu SENA artìculu, es.: ita. IL CAIRO > "cairota", etc.; isp. LA HABANA > "habano", etc.

—d.corràine

04/10/15

"inditare" NO "indicare"

---
Pro mustrare carchi cosa, non cun su pòddighe ebbia, tenimus in sardu su verbu «inditare» chi nos benit dae su lat. «indictare». 
Duncas, non b'at bisòngiu de s'italianismu "indicare".
Tando est giustu a nàrrere: "inditare su caminu a una pessone".

—d. corràine


"istare" NON "bìvere"

---
Pro inditare su sentidu de s'ita. "vivere" in unu logu, in sardu si narat "istare" NON "bìvere", chi est un'italianismu inùtile, es.: "isto in Nùgoro dae 10 annos e b'isto bene" NON "bivo in Nùgoro dae 10 annos e bi bivo bene". "Su pòpulu sardu istat in Sardigna dae sèculos" NON "Su pòpulu sardu bivet (o bivit) in Sardigna dae sèculos"

—d. corràine

03/10/15

"parlata" NON "parlada"

---
M'est capitadu de reghente de lèghere in sa Rete su faeddu "parlada", pro inditare su discursu chi unu rapresentante de unu movimentu o partidu faghet in pùblicu pro presentare sas ideas suas.

Su faeddu giustu est «parlata», intradu dae meda dae s'italianu "parlata", pro inditare su chi in italianu est "comizio".
— es.: "su senadore Melis at fatu una parlata longa, oe".

—d. corràine

"Paisu Bascu" NON "Paisos Bascos"

---
No est sa prima bia chi acuntesset de lèghere in italianu "Paesi Baschi" e in sardu "Paisos Bascos", pro inditare su territòriu in ue istant sos Bascos: "Euskal Herria" in bascu.

Ambos nùmenes, s'italianu e su sardu, sunt isballiados, ca sunt in plurale in càmbiu de èssere in singulare, comente sunt, in manera giusta, "Pays basque" in frantzesu; "País Vasco" in castiglianu.

De seguru, sa faddina in italianu (e duncas in sardu) derivat dae su cunfusione fònica cun "Paesi Bassi", chi est giustu chi siat gosi.

Tando, macari costument a nàrrere in italianu "Paesi Baschi" (97.000 bias in Wikipedia) est prus giustu "Paese Basco"  (10.000 bias in Wikipedia).

Craru chi in sardu, finas pro rispetu a sos Bascos, chi sunt 1 pòpulu e non 100, siat giustu "Paisu Bascu", in ue "paisu" est un'addatamentu de su cast. "país" pro inditare su territòriu in ue istat unu pòpulu.
Est craru chi pro inditare unu logu prus minore de una tzitade, in sardu est giustu «bidda» e NON "paisu".

—d. corràine

"nonnu, nonna" NON "padrinu, madrina"

---
No apo cumpresu ite tenet de malu su faeddu «nonnu, nonna», pro cumbìnchere sas majoria de sos Sardos chi mi càpitat de addoviare a nàrrere "padrinu, madrina"!

Forsis «nonnu, nonna»  e àteros faeddos fundamentales de su sardu "parent antigos", comente m'at naradu calicunu! O, si nono, "ca no mi cumprendent", comente m'ant naradu àteros! Ma si sos problemas sunt custos, diat tocare a faeddare in italianu!

De seguru, in custu casu e in àteros, su fatu chi in italianu, limba forte, esistat giai su faeddu "nonno" (cun valore diferente dae su sardu) custringhet sa limba nostra a abbandonare «giaju, giaja» in prode de "nonnu, nonna" e duncas a adotare s'àteru italianismu "padrinu, madrina", ca «nonnu, nonna» tenet giai su valore de s'italianu. In pràtica, abbandonende una paràula, nde perdimus 2! Una pèrdida no unu balàngiu.

Duncas, pro una resone o pro s'àtera, arriscamus de pèrdere sos faeddos de fundamentu de sa limba.

Ca una cosa est a nàrrere una paràula noa pro unu cuntzetu nou, una cosa est a nch'imbolare paràulas presntes in sa limba dae sèculos pro nde pònnere àteras leadas sena bisòngiu perunu dae un'àtera limba.

Tando, sigamus a nàrrere  «nonnu, nonna» e «giaju, giaja», sena cumplessos de inferioridade e mantengiamus a firmu su sardu de sas primas 2000 paràulas chi impreamus cada die!


—d. corràine

02/10/15

"cabidale, cabitzale" NON "cuscinu"

---
Pro s'italianu "guanciale", in sardu tenimus «cabidale» [dae lat. "capitalis"], presente in totue in Sardigna, in cabu de susu e in cabu de giosso, paris cun àteros nùmenes: "coscinu" in unas cantas biddas meridionales (dae isp. "cojín" o cat. "coixí"); "cabitzale", dae "cabitza" [= "conca", dae lat. "capitia" dae "capitium"] in unas cantaas biddas de sa Sardigna de mesu.

Duncas, si tratat de un'interferèntzia italiana inùtile su faeddu "cuscinu" chi oramai semus intendende a s'ispissu in totue, finas in biddas in ue ant semper naradu «cabidale» o «cabitzale», chi diat èssere su faeddu giustu in sardu.

—d. corràine

01/10/15

"sea, seu" VS "sede"

---
Dae su cat. "seu" (derivadu dae su lat. «sedes», cadrea; logu de istare), in sardu tenimus sa "seu", e s'addatamentu "sea", semper feminile.

In cat., "seu" inditat unu logu o un'incàrrigu de podere mescamente eclesiàticu ("La Santa Seu, la Seu apostòlica, la Seu papal"), ma finas una catedrale.
Finas in castiglianu tenimus unu derivadu dae su cat. e arag. "seu": su faeddu "seo", chi cheret nàrrere "crèsia catedrale" e bastu, però.  In sardu, «seu» tenet su matessi valore de "catedrale".

Duncas non tenet perunu sentidu a impreare su faeddu «seu» foras de su valore suo de "crèsia catedrale".

Tando, est sinnale de diferentzialismu inùtile a fortzare su sentidu de sa paràula «seu» pro inditare cale si siat logu in ue un'ente, un'istitutzione, un'impresa, una pessone, tenet sa «sede» sua! Finas sa Crèsia ("Sede Santa").
Cun custu ùrtimu sentidu, «sede» est unu cultismu chi b'est in italianu, ma finas in ispagnolu, e in sardu, in ue cumbenit a nàrrere: "sa sede generale de s'Onu est in Noa York", "sa sede de su Cussìgiu de sa Ras est in Casteddu", etc. NON "sa sea [o "seu"] generale de s'Onu est in Noa York", "sa sea  [o "seu"] de su Cussìgiu de sa Ras est in Casteddu".

Naturale chi est giustu a nàrrere: "oe, su Piscamu at naradu sa missa in sa Seu", ma finas "oe, su Piscamu at naradu sa missa in sa Catedrale".

—d. corràine


30/09/15

"capitaret" NON "capiterat"

---
Nos est capitadu de lèghere sa forma de su cungiuntivu presente "capiterat", comente narant in carchi bidda.
Est una de sas possibilidades de su sardu faeddadu.

In sa Lsc, ant preferidu sa forma in ue sa raighina de su faeddu cumbinat in parte cun sa forma de s'infinidu: "capitaret" (infin.: "capitare"). Una comodidade in prus pro agiuare a ammentaresac coniugatzione verbale, diferente dae bidda a bidda.

Duncas:
1— inf. "andare" e pres. cung. "andare, andares, andaret, andaremus, andareis, andarent"
2— inf. "tìmere" e pres. cung. "timere, timeres, timeret, timeremus, timereis, timerent"
3— inf. "finire" e pres. cung. "finire, finires, finiret, finiremus, finireis, finirent" 

Tocat a annotare chi in sa segunda coniugatziones, in -ere, s'atzentu tònicu de s'infinidu est in sa tertzùrtima sìllaba: "tìmere". In càmbiu, s'atzentu de su presente cungiuntivu est in sa penùrtima: "timere, etc."

— d. corràine

28/09/15

"sala" NO "aposentu"

---
Cun su faeddu sardu «aposentu» [dae su cast. "aposento"],  inditamus unu locale de sa domo in ue dormimus, istamus o retzimus un'istràngiu (in ita. "stanza, camera"). Mègius «aposentu», in custu sentidu, chi est faeddu oramai patrimoniale, chi non "càmera", chi est un'italianismu inùtile e reghente.

In sa Rete semus assistende a un'impreu ridìculu e diferentzialista de «aposentu» pro inditare unu salone o una sala de unu fràigu pùblicu in ue b'at una riunione o unu cungressu!

Duncas est giustu "a sa sala de su cungressu b'at arribabdu gente meda" NO "a s'aposentu de su cungressu b'at arribabdu gente meda".

Est craru chi si faeddamus de su logu in ue s'addòviant sos Deputados de un'istadu, su faeddu prus adatu est "càmera" finas in sardu.
Tando, "Càmera de sos deputados" NO "Aposentu de sos deputados"



— d. corràine

26/09/15

"dispositivu" NON "device"

---
Acuntesset de intèndere e lèghere, in custas dies, frases comente "s'è scatenata la caccia al «defeat device», il famigerato congegno elettronico...", in riferimentu a s'iscàndulu de sa Volkswagen.

Est semper una mustra de s'anglomania pervasiva in su mundu de s'informatzione italiana.

"Device" cheret petzi nàrrere «dispositivu», comente «dispositivo» in italianu e castiglianu.
Non cumprendimus ite bisòngiu b'at de s'espressione inglesa, si podimus nàrrere in manera prus crara «dispositivu de elusione», comente carchi giornale italianu, raru, at fatu pro la fàghere cumprèndere a sos letores suos.

— d. corràine

20/09/15

"totu", ag. indef., pron. indef.


EI: totu, ag. indef.
> abbarrat invariadu, maschile e sing. (sende chi in carchi variedade podet esser fem. e pl.)
cando est:
-riferidu a sustantivu o unu pron., >: totu sos Sardos, totu sa terra, totu sas cosas, totu su logu, totu sos logos; mi nch'apo mandigadu totu sa menestra
-in funtzione predicativa: sa chistione est totu inoghe
-sighidu dae cantu, cantos, canta, cantas; intreu, intreos, intrea, intreos: sa domo nostra est manna e nche cabent totu cantos/cantas
-cun valore de avèrbiu, sighida dae agetivu: teniat sa camisa totu mantzada; fiat suorada e totu infusta, fiant suorados e totu infustos.
-in totu sos àteros casos, francu cando,
est pron. indef., e in su pl. tenet su balore de "totu sas pessones". Tando:
> leat sa forma plurale maschile: totus, es.: oe sas fèminas bi fiant totus; finas sos òmines bi fint totus
NONO: tota, totas, totu, totus, ag. indef. riferidu a sustantivu o unu pron.: tota sa terra, totas sas cosas, totu su logu, totus sos logos; oe sas fèminas bi fiant totas
Resone: abbarrat invariadu (o leat sa forma maschile pl.) in sas varidedas tzentrales e meridionales.

"situ" NON "giassu"

---
Càpitat de lèghere a s'ispissu su faeddu "giassu, zassu" pro inditare unu "situ" internet. Custa paràula benit dae s'ita. "chiasso" [dae lat. CLASSIS «sezione», pustis forsis «quartiere»].
In sardu inditat una "callaia, ingresso ai poderi rustici" o unu "luogo, sito", semper in su sartu.
A lu pònnere comente tèrmine de internet diat èssere comente a pònnere "chiasso" in italianu o su currispondente in àteras limbas.
Si cherimus una terminologia moderna in sardu, non podimus fàghere a mancu de adotare/addatare tèrmines internatzionales de derivatzione latina, grega, etc. Non podimus semper e cun efetu positivu "risemantizare" paràulas antigas.
Pro ite, tando, non ponimus, sena cumplessos, su cultismu «situ» [dae lat. SITUS] comente in isp. "sitio" (e non "lugar"), in fra. "site" (e non "localité"), in ing. "site" (e non "place" o "locality"), in ita. "sito" (e non "luogo")?

— d. corràine



"arga, àliga" NON "mondezza"

---
Dae su lat. «alga», derivat deretu su faeddu sardu «arga» pro inditare sos rèfudos de su màndigu o de sa coghina, chi imbolamus in su muntonàrgiu, e, chi, a bias, misturamus cun sa terra pro agiuare sa crèschida de sos fundos. Pro custu, su matessi faeddu podet inditare ambos duos cuntzetos, chi in ita. espressamus cun "mondezza" e "concime".
Sigomente tenimus su faeddu sardu, non b'at bisòngiu de nàrrere s'interferèntzia "mondezza", comente, a dolu mannu, acuntesset de intèndere.

"Arga" tenet finas unu sentidu figuradu, pro inditare una pessone de pagu valia: "ses pròpiu un'arga (de muntonàrgiu)"

— d. corràine

"pàgia marina" VS "alga"

---
Cun su tèrmine «alga» podimus inditare in su sardu sientìficu "organismos vegetales belle semper acuàticos, unitzellulares o pluritzellulares".
Si tratat de organismos de colores diferentes, chi podimus impreare comente alimentu umanu, animale o comente "arga" de misturare cun sa terra pro agiuare sa crèschida de sos fundos.

Sa prus connota est sa chi mutimus, in sa limba de cada die, «pàgia marina» o «pàgia de mare» [Posidonia oceanica], chi tenet forma de veta longa e istrinta. L'agatamus mescamente in s'oru de mare, cando sas currentes nche l'istratzant dae fundu de mare e nche giughent a sas arenas, in ue, s'assutat e pùdrigat, agiuada dae su bentu chi l'ammuntonat.

Su faeddu «alga» est unu cultismu leadu dae su lat. «algam» (=pàgia marina), dae ue, prò, derivat deretu su faeddu sardu «arga» (bide sa nota "arga" NON "mondezza").

In sa limba de cada die, cumbenit a mutire sa Posidònia «pàgia marina» e no «alga».

— d. corràine

17/09/15

"tassa digitale" NON "digital tax"

---
Sa mania de mutire in inglesu o pseudoinglesu sas novidades in contu de economia, finàntzia, cultura o polìtica s'est atacada finas a su guvernu italianu de como, giai dae su cumintzu.

Duncas, una de sas ùrtimas novidades est "digital tax".
Diat èssere prus craru a nàrrere "tassa digitale" ma... no lis agradat! E, tràmite tv, ràdiu e giornales, nos cherent impònnere su nùmene a s'inglesa.

Iscriende noas, preferimus a espressare su cuntzetu in sardu. Duncas "Tassa digitale: ite est e comente at a funtzionare", etc.

— d. corràine


"tzentru de identificatzione migrantes" NO "hotspot"

---
Sa moda de sos mèdios de informatzione e de sos polìticos de professione de impreare s'inglesu (o 'inglesu' fintu) pro addurcare o cuare su sentidu de sos cuntzetos chi timent chi no agradent a sa gente, est currende che bentu! Est finas una manera 'aristocràtica' de si nche pònnere in 'artos chelos' pro mustrare cantu nd'ischint de inglesu... a cunfrontu cun sos poveritos chi semus nois, chi ascurtamus sa tv, ràdiu o leghimus sos giornales cada mangianu!

Unu de sos ùrtimos imbentos est "hotspot" o "hot spot" chi, propiamente cheret nàrrere 'puntu caente', 'tzentru'.
In pràtica, si tratat de unu 'tretu o logu de interessu particulare'. Ma tenet àteros valores in sa limba inglesa de cada die, finas in informàtica, meighina, genètica.

A sos giornalistas italianos e mescamente a sos polìticos presumidos e xenòfilos, "hotspot" lis agradat meda in càmbiu de "tzentru de identificatzione migrantes", chi diat èssere sa locutzione giusta pro inditare s'atividade istabilida dae sos guvernantes europeos pro identificare chie cheret intrare a sa UE, arribbende dae foras de s'Unione.
"Hotspot", pro issos, tenet sa comodidade chi est genèricu e chi sa gente no lu cumprendet e no lu ligat deretu a sas polìticas europeas de cuntenimentu de sas migratziones. Lis paret unu faeddu prus nèutru e lèbiu e duncas prus addatu a trampare sos letores/ascurtadores/eletores.

Chie cheret nàrrere sa veridade, imbetzes, est mègius chi iscriat "tzentru de identificatzione migrantes" o in italianu "centro di identificazione migranti".

— d. corràine

16/09/15

"lèbiu, illebiare" NON "ligeru, allegerire"

---
In sardu tenimus su faeddu «lèbiu» pro inditare "cosa o pessone cun pagu pesu". Benit dae unu lat. "*levius" pro "lēvis".
E tenimus finas su derivadu verbale «illebiare”.

Duncas, non b'at perunu bisòngiu de impreare s'intrferèntzia italiana "ligeru, lizeru, lezeru": es.: "traballu lèbiu", "manu lèbia", etc. ;  "cun sas màchinas, nos illebiamus su traballu".

— d. corràine

"bisu, bisare" NON "sònniu, sonniare"

---
In sardu, pro inditare "s'atividade mentale durante su sonnu, cun visiones e pessamentos", tenimus su sustantivu 'patrimoniale' «bisu» e su verbu derivadu «bisare», chi benint dae su lat. "vīsum" (=visione, figura).

Duncas non b'at perunu bisòngiu de impreare sas 'interferèntzias' italianas "sònniu, sonniare" (derivados dae lat. "somnĭum") chi sunt intrende semper de prus in sa limba sarda de cada die.

Mègius unu faeddu patrimoniale chi no un'interferèntzia italiana: "eris apo tentu unu bisu malu", "in sas ùrtimas dies, so bisende cada note".

— d. corràine

14/09/15

"prus chi no àteru" NON "prus che àteru"

---
Acuntesset a s'ispissu de intèndere e de lèghere (finas in ditzionàrios sardos "famados") s'espressione "prus che àteru". Si tratat de una faddina grave, ca in sardu est giustu a nàrrere e a iscrìere "prus chi no àteru".

"Prus che àteru" est unu calcu malu dae s'italianu "più che altro", finas ca in sardu, "che" est un'avèrbiu chi currispondet a s'ita. "come" (= alla maniera di...) e l'impreamus cando istabilimus unu paragone o un'assimìgiu:
— pustis de unu verbu, es.: "Antoni traballat che iscrau"
— pustis de un'agetivu, es.: "frade meu est bellu che sole", "est grogu che limone", etc.
....
e no lu podimus impreare cun àtera funtzione, comente in sa faddina "prus che àteru".

— d. corràine

"cheret/bolet fatu" NO "andat fatu"

---
Acuntesset de intèndere o de lèghere in sa Rete "custa cosa andat fata", chi est unu calcu craru dae s'italianu!
In sardu, naramus semper "custa cosa cheret/bolet fata".
Duncas, bolet postu su verbu "chèrrere o bòlere" no "andare".

Chi siat gosi lu narat finas su fatu chi b'at gente chi, in italianu, faghet pròpiu su calcu dae su sardu: "questa cosa vuole fata"!

— d. corràine

"ferrada" NO "inferriada"

---
In sardu tenimus su faeddu "ferrada" pro inditare sos ferros postos in grughe e murados pro cungiare in manera segura una ventana.

Est beru chi su faeddu sardu derivat dae s'italianu "ferrata" (chi tenet finas su valore de su faeddu sardu), ma nos paret mègius a mantènnere, in sardu, prus su faeddu antigu "ferrada", chi non s'italianismu prus reghente "inferriada".

Duncas, est giustu es.: "in sa Banca, a pustis de duos isrobatòrios, ant postu ferradas de atzàrgiu".

— d. corràine

"frùschina" NON "fiòcina"

---
Semus galu in tempus de mare e, duncas, nos est capitadu de intèndere a s'ispissu su faeddu "sa fiòcina"  pro inditare sa gasta de "triutzu" chi sos piscadores ponent pro tènnere sos pisches.

"Fiòcina" est un'italianismu inùtile, ca su faeddu giustu, in sardu, est "frùschina" chi derivat deretu dae su lat. «fŭscĭnam», tràmite una base lat. «*flŭscĭnam», comente su faeddu italianu, de su restu.

In sardu, duncas, est giustu a nos mantènnere e a nàrrere su faeddu nostru:
es.: "eris apo tentu tres pisches cun sa frùschina".

— d. corràine

13/09/15

"agiudu" NO "agiutòriu"

---
Pro inditare "s'atzione pro nche catzare una pessone dae su perìgulu o dae sa dificultade", in sardu naramus «agiudu» comente sustantivu. Su verbu chi li currispondet est «agiuare». De seguru, ambos faeddos non benint deretos dae su latinu ma sunt influentziados dae sos faeddos castiglianos e italianos currispondentes. Semper e cando, «agiudu» e «agiuare» sunt sos faeddos sardos giustos e currentes.
• es.: "cun s'agiudu de sos amigos, istamus mègius!"

No andat bene, duncas, a impreare su faeddu «agiutòriu/agitòriu» [dae s'ita. antigu 'aiutorio'] comente sustantivu (in càmbiu de «agiudu"), ca tenet petzi  impreu e valore esclamativu, pro pedire, finas abboghinende, agiudu!
• es.: "Giuanne at cumintzadu a abboghinare "agiutòriu!" e sos bighinos sunt curtos deretos a l'agiuare".

— d. corràine


09/09/15

"fradile, sorrastra" NON "cuginu, cugina"

---
Oramai paret presente in sa buca de su prus de sos Sardos s'italianismu "cuginu, cugina". Est una de sas interferèntzias prus graves chi faghet dannu a sas primas paràulas fundamentales de su sardu, paris cun àteras chi pertocant sos nùmenes de sas relatziones de parentela, finas ca tenimus dae sèculos sos faeddos currispondentes "fradile, sorrastra".

A chèrrere impreare sos faeddos sardos chi sa limba tenet giai est giustu e devet interessare cale si siat pessone chi istimat su sardu.

Non podimus imbolare su lèssicu 'patrimoniale' pro impreare faeddos italianos.

— d. corràine

"pamentu, pamentare" NON "pavimentu, pavimentare"

---
In sardu tenimus giai unu faeddu pro inditare su "tretu de sos ambientes internos e esternos in ue caminamus" e su traballu pro lu fàghere: «pamentu, pamentare».
Custa paràula, «pamentu», benit dae su lat. 'păvīmentum' > 'paumentum'.
Duncas, non tenet sentidu de impreare s'italianismu "pavimentu"

— d. corràine

08/09/15

"Motu Proprio" NON "Motu Propio"

---
A propositu de su "Motu Proprio" de Papa Frantziscu in contu de annullamentu matrimoniale, nos est capitadu de lèghere in Internèt "Motu Propio", sena sa R, deghina e deghinas de bortas. Si tratat de un'espressione latina chi inditat unu documentu fatu "dae sa voluntade" papale.
Est una faddina manna ca in latinu est "proprius" cun sa R, sende chi in sardu est giustu "pròpiu" sena sa R.

A cada limba sa règula sua!

— d. corràine


"a passìgiu in..." NO "a passìgiu pro..."

---
Amus lèghidu in Internèt s'espressione "a passizu pro sas carrelas de...".
S'impreu de "pro" est unu calcu inùtile dae s'italianu 'per'.
Est mègius a nàrrere "a passìgiu in sas carreras de...", imprende sa prepositzione "in".

— d. corràine

"prevìdere, prevìdidu" NON "prevèdere, prevèdidu"

---
In sardu, custu faeddu si cumportat comente totu sos cumpostos de su lat. vidēre.
Duncas est "prevìdere" (cun sa V in positzione intervocàlica) sa forma giusta, non "prevèdere" o "prevedere", chi sunt italianismos.
Tando, est mègius "prevido, prevides, previdet, previdimus, previdides,prevident" (gasi comente est "bido, bides, bidet, bidimus, bidides,bident") e NON "prevedo, prevedes/prevedis, prevedet/prevedit, prevedimus, prevedides, prevedent/prevedint" chi sunt italianismos, formados in base a unu "*prevèdere" chi in sardu no andat bene.

— d. corràine

06/09/15

"postale" NON "corriera"

Sende chi ambas paràulas sunt de orìgine italiana, nos paret mègius a impreare sa prima, "postale", pro inditare su veìculu riservadu a su trasportu de sas pessones e de sa posta. De seguru est prus antigu e populare de "corriera", impreadu petzi in sas ùrtimas dècadas e chi tenet una forma prus italiana cun sa presèntzia de su ditongu -ie-.

03/09/15

"aeroportu" NO "aereoportu, areoportu"

---
Sa pista de aterràgiu e decollu de sos aeroplanos est su "aeroportu", formadu dae "aero-" [dae su lat. «āēr āĕris», gr. «ἀ ή ρ ἀέρος», 'àera'] + "portu". Non b'at de si faddire, ca finas sa paràula sarda "àera" currispondet a sa matessi raighina.

Acuntesset, però, de intèndere in sardu (ma finas in italianu, in tv e ràdiu):
• "aereoportu", formadu, erroneamente, dae "aereo-" [dae su agetivu. lat. «aĕreus» 'aèreu', 'de s'àera'] + "portu"
• "areoportu", formadu, erroneamente, dae un'ipotèticu "areo-" [de seguru metàtesi de "aero-", non cumpresu bene] + "portu".

Tando, sa forma giusta de custu sustantivu est "aeroportu (in ENG "airport", in FRA "aéroport", in ESP "aeropuerto", in CAT "aeroport", in ITA "aeroporto").

Su faeddu "aèreu" [dal lat. «aĕrĕus» pro «aĕrĭus», der. de «āēr āĕris» «àera»], in càmbiu, est giustu comente:
• agetivu, es.: "lìnia aèrea", "volos aèreos"
• sustantivu, pro inditare, in manera abbreviada, su "aeroplanu", es.: "aèreos militares", "apo leadu s'aèreu".

— d. corràine


31/08/15

"ditzu" NON "proverbiu"

---
In sardu, tenimus su faeddu giustu pro espressare in forma espressiva e fine un'idea o una norma leada dae sa vida de cada die e dae sas atziones personales o colletivas: "ditzu", derivadu dae su cast. "dicho" (dae "dictum", pp.  de su latinu "dicere", 'nàrrere'). Es.: "dae mama apo imparadu ditzos pro cada ocasione".

Acuntesset a s'ispissu de intèndere "ditzos"  cando nos cherent cumbìnchere cun pagos faeddos a fàghere una cosa e no un'àtera, a cambiare idea: "su bisòngiu ponet su betzu a cùrrere", "mugere bella, maridu corrudu", "amore e tùssiu non si podent cuare", "sa cosa tua a totus paret bella", etc.

Duncas, pro inditare custu cuntzetu, non tenet sentidu perunu a nàrrere "proverbiu", chi est un'italianismu iscaradu e inùtile.
>d.corràine


"maistru de pannu" NON "sartu"

---
In sardu tenimus s'espressione giusta pro inditare s'arte de sestare e cosire bestires: "maistru de pannu". Gasi comente tenimus àteros "maistros" pro àteras artes: "maistru de linna", "maistru de muru", maistru de pedde", etc. e, in fines, "maistru de iscola"!

Duncas, non b'at perunu bisòngiu de impreare s'italianismu reghente "sartu", chi in sardu tenet àteru valore, ca inditat su territòriu in foras de bidda, a ue sos pastores nche giùghent su bestiàmene a pàschere e a ue andant sos massajos pro traballare sa terra.

Tando est mègius a nàrrere: «su maistru de pannu m'at fatu unu bestire nou», NON «su sartu m'at fatu unu bestire nou».
>d.corràine

20/08/15

"intro" VS "intre"

Nos est capitende de lèghere frases che a custa: "Càstia sos chi faghent sos annos intre pagu tempus", in ue diat èssere prus giustu a pònnere "intro de" NON "intre".
Sunt duos faeddos cun etimologia e valore diferente. 
"Intro" benit dae su lat.  INTRO e podet èssere, pretzèdidu dae prep. "a" o "in", cando est una locutzione averbiale locativa e tenet su valore de s'ita. 'dentro'. Si est pretzèdidu dae prep. "a" o "in" e sighidu dae "de", est una locutzione prepositzionale locativa. No andat mai a sa sola: "b'aiat sole e mi nche so intradu a intro" (loc. averb.); "b'aiat sole e mi nche so intradu a intro de domo" (loc. prep.).
Si però currispondet a s'ita. 'entro', postu prus chi no àteru in determinatziones de tempus, no est pretzèdidu dae peruna prepositzione: "torro a domo intro de unu mese".
"Intre" (chi tenet su valore de sa prep. ita. 'tra, fra') benit dae su lat. INTER, cun metàtesi dae sa forma "inter" (pagu populare ma presente in paràulas cumpostas comente 'interlughes?, etc.) e no est mai pretzèdidu nen sighidu dae peruna prepositzione: "intre Sardigna e Còrsica b'est su mare".

"fritza" NON "freccia"

Acuntesset, semper prus a s'ispissu, de intèndere in sardu "freccia",  dae s'ita. 'freccia' (chi at leadu dae su fra. 'fleche', comente at fatu su isp. 'flecha', semper leadu dae sa matessi paràula frantzesa, forsis derivada dae su francu '*fleuk[k]a').
In  sardu, però, finas a como, costumaiant a impreare s'addatamentu "fritza", pro inditare sas duas »lantzitas« chi sinnant s'ora in su relògiu e sa saeta de s'arcu.
Sende chi ambos faeddos ('freccia' e 'fritza') sunt italianismos, nos paret mègius a impreare in sardu s'addatamentu "fritza". 
Duncas, mègius "ischèndere una fritza cun s'arcu" chi NON "ischèndere una freccia cun s'arcu".

30/07/15

"interramortos" NON "bechinu"

In sardu, pro s'italianu "becchino", tenimus giai su faeddu "interramortos", chi benit dae su cat. "enterramorts". 

Duncas, non tenimus perunu bisòngiu de iscrìere/nàrrere "bechinu", chi est un'italianismu inùtile e iscaradu.

cafellate NON cafelate

Custa paràula est formada dae "cafè" + "e" + "late".

Pro prima cosa, tenimus sa cuntratzione  de -è+e.

Pustis, sigomente in sa cungiuntzione "e" òperat fonosintaticamente, suta·suta, sa -T originària de su latinu ET, su resurtadu est un'assimilatzione de sa -t a sa cunsonante de su cumintzu de sa paràula chi sighit.

Duncas, tenende in contu  ambos fenòmenos, resurtat chi est giustu a iscrìere cafellate, ponende -ll- finas in sa pronùntzia.

"integrare" VS "intregare"

INTEGRARE. 
Dae su lat. iscritu ĭntĕgrāre, tenimus su cultismu ITA "integrare", su FRA "intégrer", su ESP "integrar", su CAT "integrar", totus in su sentidu de "cumpretare o megiorare, incorporare, formare parte, cumpònnere". Finas in sardu lu podimus impreare "integrare", es.: Sos istràngios si cherent integrare in sa sotziedade nostra e cherent imparare sa limba nostra.

INTREGARE.
Semper dae su matessi faeddu latinu, in ESP tenimus "entregar" (cun su valore fundamentale de 'Poner en manos o en poder de otro a alguien o algo') chi est coladu in su sardu "intregare".

Su valore podet èssere diferente, cunforma a sas biddas:
1)  unu valore in parte diferente dae s'ESP: 'dare una cosa a una pessone', pagu prus o mancu, cun su sentidu de s'ITA "affibbiare, rifilare, appioppare". Duncas si tratat de dare cosa de pagu valore, cun trampa o garbu malu.
2) unu valore nèutru de "cunsinnare, presentare": "apo cunsinnadu sos documentos pro mi nche marcare a s'Universidade" o "apo intregadu sos documentos pro mi nche marcare a s'Universidade"

Però non podimus iscrìere intregare in càmbiu de integrare. Duncas, in sardu, bi sunt ambos faeddos, integrare e intregare, cun valores diferentes, chi cherent rispetados

10/07/15

"bete" NON "betze"

Dae su lat. "vectis" in sardu tenimus, in manera regulare (dae -CT->t) su s.m. "bete". In latinu teniat su valore de "palu, fuste, istanca, màniga de pistone".
Custu faeddu lu narant in unas cantas biddas de Sardigna e tenet su valore de "cosa manna", in interietziones esclamativas, acumpangiadu dae sa prep. "de": "bete de domo, bete de òmine...",cun su valore chi in italianu tenet "portento, prodigio". Duncas, in ita. "bete de domo, bete de òmine..." diat èssere "portento di casa, portento di uomo...".
In carchi bidda (Orgòsolo, etc.), "bete" tenet finas su valore de 'figu tosta, galu a cròmpere'.
In sa pronùntzia, sa prep. "de" perdet sa d- ca est in positzione intervocàlica: bet(e d)e..., ma s'iscriet semper: bete de fèmina.
In carchi bidda, su faeddu podet tènnere una pronùntzia "betze", cun [ts], in analogia cun àteras paràulas, ma non coerente cun sa règula derivativa e etimològica.

13/06/15

disacatu NON disacadu

In sardu, pro inditare unu dannu, una disgràtzia, una contrariedade, impreamus finas "disacatu", dae su castiglianu "desacato".
No essende una paràula de derivatzione direta latina, non podet cambiare mai sa -t- in -d-.
Duncas, est una faddina a iscrìere "disacadu", comente amus lèghidu in sa Rete!

15/05/15

"a dentirdie"

A sa loc. averb. italiana "a giorni alterni" currispondet in sardu "a dentirdie", probab. dae "die inter die", es.: nos telefonamus a dentirdie.
A sa loc. sust. italiana "giorni alterni" currispondet in sardu "dies bàrigas", probab. derivadu dae lat. «varicare» (=passare, colare).

12/05/15

su/sa, sos/sas ... os/as ... is

In sardu, dae su lat. IPSE, IPSA, IPSUM, tenimus custos tipos de artìculos:

A) su/sa, sos/sas, in su prus de sas biddas tzentrales e setentrionales

B) su/sa, os/as, in unas cantas biddas tzentru-orientales

C) su/sa, is, in sas biddas meridionales

Cale est sa solutzione mègius? Sunt totus reales e duncas sunt bonas totus.

Sa solutzione A tenet currispondèntzia in sa desinèntzia de sos sustantivos e de sos agetivos: su maistru bonu, sa maistra bona, sos maistros bonos, sas maistras bonas. 

Sa solutzione B tenet currispondèntzia in sa desinèntzia de sos sustantivos e de sos agetivos: su maistru bonu, sa maistra bona, os  maistros bonos, as maistras bonas

Sa solutzione C non tenet currispondèntzia in sa desinèntzia de sos sustantivos e de sos agetivos: su maistru bonu, sa maistra bona, is maistrus bonus, is maistras bonas

In sa solutzione A e B, b'at curispondèntzia ispeculare intre artìculos, sustantivos e agetivos, siat in su singulare siat in su plurale, siat siat in maschile siat in su feminile.

In sa soluatzione C, nono, ca in su plurale s'artìculu est nèutru ma est acumpangiadu dae sustantivos e agetivos chi assegurant sa diferèntzia maschile/feminile.

Duncas, sende chi sa Lsc ammitit finas "is", a ratificare un'anomalia comente sa solutzione C leada a ùnicu istandard mi paret una petzi tentativu de "acuntentare" sos contràrios a sa Lsc, pro los lusingare.  Sena chi custu tentativu tèngiat resurtadu perunu in sos destinatàrios. Ca custos no est petzi "is" chi cherent e chi los acuntentat, ca punnant a una norma meridionale ebbia, totu diferente dae sa Lsc e, si nono, a truncare in duas o prus normas sa limba sarda. Duncas, est craru chi (comente càpitat de lèghere in carchi blog), a sos contràrios de sa Lsc, sa proposta de "is" elevadu a istandard ùnicu paret prus una trampa chi no àteru.

06/05/15

"crobu" NON "lobu"

Unu de sos critèrios de sa Lsc  (4.1. f) est chi cumbenit a adotare una solutzione “prena”, prus cumpreta a cunfrontu cun s'etimologia comuna a totu sas variantes.
Duncas:
— dae lat.  *CLOPUM pro COPULUM, mègius  “crobu” NON “lobu”, etc.
Gasi etotu:
— dae lat. *CLOPPA pro COP(U)LA, mègius “croba” NON “loba”, etc.

— dae lat. *CLOPPARE pro COPULARE, mègius “crobare” NON “lobare”, “lobari”, “lobai”, etc.

— dae lat. COMPLERE, mègius “cròmpere” NON “lòmpere”, “lòmpiri”, “lompi”, etc.

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna