29/07/16

"giùghere" VS "batire"

---
Narat "giùghere" chie dat una cosa a sa pessone chi ascurtat, es.: “si cheres, ti nche giugo su libru”.
Narat "batire" sa pessone chi pedit (e podet retzire) una cosa a un'àteru, es.: “a mi nche lu batis su libru?”. Sa risposta giusta de s'àteru est, es.: “Eja, ti nche lu giugo!”.
Su primu verbu, “giùghere” benit dae su latinu DUCERE, chi in italianu at dadu sa forma anticuada e literària “ducere” e, in verbos cumpostos, “-durre”, condurre, produrre, indurre, etc.
Su segundu benit, forsis, dae ADDUCERE, chi in sardu antigu est atestadu comente “batùghere”, chi in Bitzi e in Orune s'est reduidu a “bature”, chi diat resurtare s'ùnicu verbu cun desinèntzia in “-ure”!. In su prus de su sardu, in càmbiu, custu verbu est coladu a sa coniugatzione in “-ire”. E duncas tenimus “batire”.
---
d.corràine

27/07/16

"criare" VS "creare"

---
In sardu tenimus su verbu "criare", dae su latinu «creāre», pro inditare su cuntzetu de "fàghere s'ou" in sa pudda e àteros pugiones o "angiare" in àteros animales, es.: sas puddas como non bi sunt criende.  
B'at finas un'impreu befulanu o de minisprètziu de custu sentidu relatzionadu cun sos pugiones o animale, es.: su diàulu chi t'at criadu!; su santu chi t'at criadu!

Acuntesset finas chi in poesia apant impreadu "criare" in su sentidu nèutru de "originare, fàghere nàschere", es.: Deus at criadu su mundu.
Ma nos paret un'impreu non proponìbile modernamente.


B'at derivados chi torrant a su matessi sentidu:

cria (s.f.), "atzione de criare"
criòngiu (s.m.), "atzione de criare" 

criongiana (ag.), "pudda chi faghet oos meda".
 
Est craru chi, duncas, non podimus impreare custu verbu pro su sentidu astratu e cultu de "fàghere una cosa noa", "fundare, originare, istituire", in ue est prus adatu su cultismu "creare", es.: su Guvernu sardu at creadu un'Agentzia pro su turismu locale; Deus at creadu su mundu.
Sena contare chi, si non nos agradat "creare", podimus impreare "formare", "istituire", "sestare", "cuncordare", etc.

Finas in s'ispagnolu b'at "criar" VS "crear".
In italianu tenimus "creare" in su sentidu de "originare, fàghere una cosa noa, istituire". In antigòriu teniat sa forma "criare". 
---
d.corràine

26/07/16

"nemos, perunu/a" NON "nessunu/a"

---
In ita., nessuno podet èssere pronùmene o agetivu indefinidu. In su protzessu de autoitalianizzazione sena frenos de su sardu, s'italianismu reghente "nessuno" est binchende su sardu e nch'est cantzellende perunu e nemos:
- perunu, ag., es.: non b'at isperu perunu o ... perunu isperu «non c'è nessuna speranza o ... speranza alcuna». NO est giustu non b'at nessunu isperu.
- nemos, pr., es.: a iscola non b'at bènnidu nemos, ca at frocadu meda «a scuola non è venuto nessuno, perché è nevicato molto». NO est giustu non b'at bènnidu nessunu ...

Su faeddu «perunu» est un'italianismu antigu (dae su lat. «vēre ūnus» “unu ebbia a beru” = "perunu"),  chi oramai est intradu in manera funtzionale in sa limba; «nessunu» est un'interferèntzia reghente chi arriscat de nche catzare paràulas patrimoniales che a nemos (dae su lat.) e finas su prèstidu antigu perunu/a.
---
d.corràine

"pregontare" vs "pedire"

---
Naramus e iscriimus "pregontare" pro ischire, es: pregontare [pro ischire] ite ora est;
"pedire" pro otènnere, es.:  pedire [pro otènnere] una tassa de abba; pedire [pro otènnere] perdonu, etc.
---
d.corràine

25/07/16

impreu de sa lìtera “j”

---
Comente resurtat in su puntu 4.2.13 de sas Normas LSC, «Semiconsonante prepalatale -j-», sa semicunsonante prepaladale -j- cheret posta in positzione interna de sa paràula e delìmitat su cumintzu de una sìllaba, es.: ma-ju, mas-sa-ju, ra-ju, ru-ju, pre-ju, etc. Su tonu de sa paràula ruet semper in sa vocale chi pretzedet sa “j”, si no est chi ruet in s'ùrtima vocale e cheret sinnada graficamente: a-jò.
A bias, p. es. in nùmenes geogràficos, podet èssere presente in cumintzu de paràula, es.: Jugoslàvia.
In sos àteros casos, si tratat semper de sa vocale “i”: aia, aiant, etc, chi cheret atzentada “graficamente” (cun su sìmbulu de s'atzentu grae `) cando su tonu ruet in sa tertzùrtima vocale, es.: aìamus, etc.. Duncas, non faghet a iscrìere in custa manera sas boghes de su verbu “àere”: aja, ajant, ajamus, etc., ca, iscritas gosi, si diant dèvere lèghere 'aja, 'ajant, 'ajamus, etc., cun su tonu in sa vocale chi pretzedet sa “j” (comente amus naradu in antis), chi no est giustu.
---
d.corràine

13/07/16

"vida" VS "bida"

---
Iscriimus "vida" (s.f.) che a totu sos faeddos chi cumintzant in v- ca sunt  paràulas de intrada reghente in sardu* e non derivant deretas dae su latinu o benint dae àteras limbas: violinu, violèntzia, vacàntzia, venidore, vocabulàriu, voluntade, ventana, etc.
Iscriimus "bida" (part. pass. de «bìdere») che a àteras paràulas de derivatzione direta latina chi cumintzaiant in V- o B-:  bentu, binu, bòlere, boghe, bigru, begru, bighinu, bacabarba, buca, etc. , e, in sa pronùntzia de sas biddas setentrionales podent pèrdere sa b- si sunt pretzèdidas dae paràulas chi agabbant in vocale, comente "su (b)entu", "su (b)inu", "sa (b)oghe", etc.

* bide in custu blog sa nota > "b-" o "v-" in cumintzu de paràula
---
d.corràine

08/07/16

"comente" VS "che"

---
A s'avèrbiu s'italianu "come", currispondet in sardu s'avèrbiu:

1) «Che»
— in propositziones cumparativas chi istabilint unu paragone de assimìgiu o de identidade.

a) Tenet su sentidu de "in manera de..." o "in assimìgiu de...", in ue su primu elementu est un'agetivu, unu verbu, unu sustantivu, e su segundu unu sustantivu o unu pronùmene:
• es.: "traballat che (= in manera de) iscrau"
• es.: "est bellu che (= in assimìgiu de) sole"
• es.: "est nieddu che (= in assimìgiu de) pighe"
• es.: "est tundu che (= in assimìgiu de) botza"
• es.: "est òmine che (= in assimìgiu de) a tie"

«Che» cheret sa prep. «a» cando est sighidu dae:
- a unu nùmene pròpiu, es.: "est garbosu che a Pedru";
- dae unu pronùmene, es.: "ses artu che a issu"
- dae unu nùmene de parentela (mama, babbu, sorre, frade, sorrestra, fradile, giaja, giaju, etc.), es.: "ses tundu che a frade meu"
- dae unu segundu tèrmine pretzèdidu dae un'artìculu,  es.: "domo tua est arta che a sa turre de crèsia", "tue pares forte che a unu trau".

b) Tenet su sentidu de "est su matessi de..." e est sighidu dae sa prep. «a»:
• es.: "a no iscrìere una punta de billete est che a nche l'ismentigare"
• es.: "pro issu, s'iscola est che a ùmprere una padedda istampada"
• es.: "at fatu a conca sua, che chi esseret su mere"

2) «Comente»
— in propositziones cumparativas = : "de su chi...", es.: "est peus de comente pessaia"
— in currelatzione cun "gosi", es.: "ti prefèrgio gosi comente ses"
— in proportziones, es.: "A istat a B, comente C istat a D"
— in propositziones interrogativas o esclamativas, es.: "comente istas?", "comente est acuntèssidu?", "ma comente ti permitis de m'abboghinare!"
— chi introduit unu cumplementu predicativu o un'apositzione = "in calidade de... " o "in sa funtzione de...", "in cantu...", es.: "comente (=in sa funtzione de) segretàriu (MAI "che a segretàriu...") ant postu a Antoni P... (MAI "che a segretàriu..."); "comente (=in sa funtzione de) presidente (MAI "che a presidente...")de custa iscuadra ti so cunvochende pro sa partida de domìniga".
---
d.corràine

06/07/16

"padente" NON "buscu, foresta"

---
In totu su sardu tenimus "padente" (padenti, patente), chi inditat una cantidade manna àrbores, in unu tretu de su sartu. Benit dae su latinu "patens -entis", p. pres. de "patēre" ‘èssere abertu o manifestu’.

Duncas, est mègius a pònnere custa paràula chi est patrimoniale e non s'italianismu reghente "boscu, buscu, foresta", es.: "in bidda tenimus unu padente mannu a beru".

Però, s'agetivu de "padente" est su cultismu "forestale".

Duncas:
— Ente de sos Padentes Sardos NO Ente de sas Forestas Sardas
— Ente de sos Padentes de Sardigna NO Ente de sas Forestas de Sardigna
— Ente Sardu de sos Padentes NO Ente Sardu de sas Forestas
— Ente Padentes NO Ente Forestas
— Agentzia Padentes NO Agentzia Forestas

Ma est giustu:
— Ente Forestale Sardu
— sas Guàrdias Forestales Sardas 
— sos Forestales

Chi b'apat diferèntzia intre sustantivu e agetivu est normale in totu sas limbas, ca non semper sos agetivos sunt "derivados" dae su sustantivu de base, ma sunt cultismos leados e addatados dae su latinu o dae su gregu.
---
d.corràine

05/07/16

retzire, retzida NON ricevere, ricevuta

---
In sardu tenimus su faeddu "retzida" pro inditare su fògiu chi nos dat unu butegheri o un'ente cando pagamus cosa o presentamus una dimanda, es.: "apo comporadu unu televisore e m'ant dadu sa retzida". E su verbu pro inditare s'atzione est "retzire". Ambas paràulas benint (non dae pagu tempus!) dae s'italianu "ricevere", adatadu in sardu in "recivere", "recire", "retzire".
Duncas, non b'at bisòngiu de impreare sos italianismos reghentes "ricevere" e "ricevuta".
----
d. corràine

01/07/16

"chentina" NON "chentinaja o chentinaju"

---
In sardu tenimus, prantada bene in sa limba, sa paràula «chentina» pro inditare una cantidade de pessones o cosas chi arribbat a 100 pagu prus o mancu: es.: "In pratza de crèsia oe b'at una chentina de pessones", "Sos cuncurrentes in su Prèmiu de Literadura sunt una chentina".

Duncas, "una chentinaja" o "unu chentinaju" sunt italianismos inùtiles.

— d. corràine

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna