24/12/14

"andare a su barberi" NO "andare dae su barberi"

Una frase comente "andare dae su barberi", cun sa prepositzione "dae",  est unu calcu dae s'italianu "andare dal barbiere".
In sardu est mègius a nàrrere/iscrìere "andare a su barberi".

23/12/14

“interfache” NO “interfàtzia”


In sa locutzione “a fache [fachi, faci, etc.] a...” o “a fache de...” tenimus su derivadu de su sust. lat. FACIES, cun su valore de: a probe..., a curtzu....

Àteros derivados dae custu faeddu lat. sunt in sardu fachile [facili, etc.], caratza chi si ponet a su molente; infachilare o afachilare [infacilai, etc.], pònnere sa caratza a su molente o, pro estens., si cugugiuare.

De seguru dae sa matessi paràula derivat “infache”, chi inditat sa parte de intro de unu capote, de una giubba, de una cosa in generale (in ital. “interno”). Una cosa diferente dae “aforrru, inforru” (dae su cast. “aforro”, dae “aforrar”) chi currispondet a ital. “fodero, fodera”.

In sardu modernu, imbetzes, pro inditare sa parte anteriore de sa conca umana, at bintu “cara”, chi est su sust. cast. "cara".

Totu custu lu semus narende ca amus lèghidu in web su tèrmine “interfàtzia”, comente currispondente de s'ital. “interfaccia”, chi est su calcu de s'ingl. “interface”, cump. de “inter-” ‘inter-’ e “face” ‘cara’.


Tenende contu chi in sardu amus giai formadu “infache” (dae “fache”), nos paret mègius in sardu “interfache” e NO “interfàtzia” (chi est petzi s'addatamentu de s'ital. “interfaccia”), pro inditare, in eletrònica, unu dispositivu de collegamentu intre duas entidades de unu sistema.../ in informàtica, un'elementu de collegamentu intre s’elaboradore e un’entidade esterna... / pro estensione, s'elementu de cuntatu o intermediatzione intre entidades, sistemas, cosas, pessones diferentes.
Es.: interfache fìsica, interfache lògica, interfache gràfica, interfache parallela, interfache seriale, interfache utente, interfache òmine-màchina ,
interfache a ria de cumandu, etc.

22/12/14

professone


In sardu "professone" (= ital. "processione") est unu catalanismu regulare, dae s'antigu "professò": andare in professone, etc. Àteras variantes sardas: prufessone, prufessoni, prufassoni, prafassòni, propessone, etc. 
In càmbiu, protzessione est un'italianismu reghente.

In catalanu:
Var. form.: professóprovessó porfessó.
    Fon.: pɾusəsó (or., men.); pɾosesó (occ., Val.); pɾosəsó (mall.). En la pronúncia vulgar i dialectal: pɾufəsó (or., men.); pɾofesó (occ.); puɾfəsó (Ribes, men., eiv.); pɾuβəsó (Olot, Solsona); pɾoβesó (Oliana, Ponts, Gandesa, Morella, Maestrat, Val.); pɾovesó (Cast., Cullera, Xàtiva, Alcoi, Al.); pɾovesóɾ (Dénia); pulsasó (Alg.).

18/12/14

pantasma

In sardu tenimus "pantasma" dae su isp. antigu "pantasma" (dae lat. phantăsma, chi est dae gr. phántasma ‘visione, puba, pantasma’, deriv. de phantázein ‘mustrare’). Ma b'est finas "fantasma, pantàsima, pantuma" in sardu. 


Sa forma "pantasma" esta sa prus a curtzu a s'etimologia, sena pàrrere in dèvidu cun s'italianu. Finas in galegu sa forma populare est "pantasma": A PANTASMA DE CANTERVILLE, in feminile.
Sa forma sarda "pantàsima" est petzi un'anaptissi. In càmbiu,  "pantuma" est minoritàriu.

Duncas: "Su pantasma de Canterville" de O. Wilde andat bene.


14/12/14

"apo intesu narende" NO "apo intesu nàrrere"

Acuntesset de lèghere in sa Rete frases comente "apo intesu nàrrere", chi est su calcu de s'ital. "ho sentito dire".
In sardu est mègius "apo intesu narende" cun su gerùndiu!

30/10/14

"limba normale" VS "limba normativa"

Su faeddu  normale cheret nàrrere chi "est norma, currispondet a sa norma; est sòlitu, abituale";
normativu cheret nàrrere "chi prescriet una o prus normas". 

Duncas, dae custos faeddos derivant sos tèrmines normalizatzione e normativizatzione, chi descrient in sìntesi cale si siat polìtica linguìstica:
—Sa normalizatzione linguìstica est s'atzione chi cunsentit a sa limba pròpria, a sa limba istòrica de una natzione, de èssere presente in manera normale in sa sotziedade e in su territòriu, comente limba ufitziale, a sa sola o paris cun àteras.
Sa normativizatzione linguìstica est su protzessu de isvilupu e istabilimentu de normas linguìsticas, duncas de  una normativa , de prescritziones de riferimentu iscritu in contu de ortografia, morfolologia, sintassi, lèssicu de una limba determinada.

Tando, est crara sa diferèntzia intre "limba normale" e "limba normativa".

16/10/14

chitzo VS luego

S'avèrbiu "chitzo" (finas 'chitho, chito, chitzi') benit dae su lat. citius e cheret nàrrere ‘per tempo, di buon’ora, di buon mattino’, (DES, Wagner)", es.: est essidu chitzo.
Lu naramus finas pro inditare chi no est galu arribbadu su note, es.: non ti nch'andes, est galu chitzo. 
In prus, tenimus sos derivados "chitzulanu, chitzanu" chi currispondent a s'ital.  "mattiniero", es.: est una pessone chitzulana.
Su lat. citius est sa forma cumparativa de s'av. cĭtō (ital. 'presto, prontamente, rapidamente, celermente, in fretta').

Est craru chi non podimus impreare "chitzo" pro s'ital. "presto" in su sentidu de 'entro breve tempo, tra poco'. Pro custu est prus addatu su faeddu "luego", es.: Oe est lunis, nos bidimus giòvia? Eja, a luego! E "Luego su guvernu at a ammaniare una lege noa pro sa limba sarda".
Est su "luego", chi como, a dolu mannu, semus perdende, in favore de s'italianismu "fra pagu"!


NO EST GIUSTU: Oe est lunis, nos bidimus giòvia? Eja, a chitzo
E "Chitzo su guvernu at a ammaniare una lege noa pro sa limba sarda".


In favore NO a favore

Sa forma prus addata, in sardu, est "in favore": at faeddadu in favore de...

09/10/14

minimada, minimòngiu , mèngua, menguada NON trincu

Càpitat de lèghere in web "...trincu de sos finantziamentos..." chi diat dèvere currispòndere a s'italianu "taglio dei finanziamenti".
Su faeddu “trincu” currispondet a s' ita. 'taglio, sfregio, cicatrice', e benit dae su cat. "trenc” (Cop al cap amb esquinçament de la pell i vessament de sange currispondet a su castiglianu "chirlo" (=1. Herida prolongada en la cara, como la que hace la cuchillada; 2. Señal o cicatriz que deja después de curada).
Duncas "trincu" no est addatu a inditare una minimada, mèngua, menguada, minimòngiu de sos gastos, de sos investimentos de su guvernu o de sa regione in cale si siat setore.
Tando, pro su cuntzetu de s'italianu "taglio dei finanziamenti" sunt prus addatos sos faeddos “minimada, minimòngiu, mèngua, menguada” de sos finantziamentos, etc.

23/09/14

"sièntzia" NON "scienza"


In sardu tenimus unas cantas paràulas, medas, chi non benint deretas dae su latinu ma benint dae su catalanu e dae su castiglianu, pro more de su domìniu e sa colonizatzione issoro, pustis de sa derrota sarda de su 1409 in Seddori.

Unu de custos faeddos est sièntzia, addatamentu dae su cast. ciencia (chi benit dae su lat. scientĭa).
Un'àteru addatamentu, chi moet dae sièntzia, est sientziadu.

In sardu, b'at finas s'addatamentu modernu dae s'ita. scienzaiscièntzia.

Addatamentos comente passièntzia dae isp. paciencia cussièntzia dae isp. conciencia.

Custos sunt totu faeddos presentes finas in sos vocabulàrios, es. su de Pedru Casu.

Duncas non b'at bisòngiu de impreare s'italianismu scienza.

"liberamus" VS "liberemus"

S'imperativu in italianu tenet petzi duas formas, p. es., in su verbu «liberare», sa segunda singulare, , libera (2s.), e plurale, liberate (2pl.). Pro sas àteras, leat  sas formas de su cungiuntivu presente, liberi (3s.), liberiamo (1pl.), liberino (3pl.) .

Cando devimus impreare una forma esortativa o imperativa, in italianu, ponimus, p. es., sa forma liberiamo, chi est in su matessi tempus aguale a sa forma de s'indicativu, liberiamo
Tando, in medas, cando cherent ghetare un'apellu a sa gente a fàghere una cosa, cunfundent in sardu sa prima pessone de su plurale de s'indicativu, liberamus, cun sa de su presente cungiuntivu, liberemus, e iscrient "Liberamus sa Sardigna dae su colonialismu!". Si faddint, pero, ca in sardu diat èssere giustu a iscrìere "Liberemus sa Sardigna dae su colonialismu!"

E custu ca, si in italianu sas duas formas non tenent diferèntzia, in sardu la tenent! E comente si la tenent! Sa e paret pagu ma càmbiat su valore de sa frase.

Difatis, su presente indicativu de "liberare", de sa prima coniugatzione, in sardu est:
deo lìbero / tue lìberas / issu lìberat / nois liberamus / bois liberades / issos lìberant.
Su presente cungiuntivu, in càmbiu, est:
deo lìbere / tue lìberes / issu lìberet / nois liberemus / bois libereis / issos lìberent.

Gasi etotu in àteros verbos: andamus VS andemus,  faeddamus VS faeddemus;  creimus VS creamus,  benimus VS bengiamus;  finimus VS finamus,  fuimus VS fuamus.



22/09/14

"unos cantos iscolanos" NO "unos iscolanos"

"unos, unas" tenent su valore de su 'circa' italianu cando sunt sighidos dae unu nùmeru cardinale:
"in crèsia b'aiat in totu unas treghentas pessones, unos chentu òmines e unas chentu fèminas".
Non si podent pònnere in su sentidu de s'ita. "alcuni, alcune". In custu sentidu est giustu in sardu a iscrìere e nàrrere "unos cantos, unas cantas" (chi si tratet de agetivu o pronùmene):
eris a iscola b'at bènnidu petzi unos cantos iscolanos e unas cantas iscolanas.
— benende bi nd'at clientes a su tzilleri tuo, ocannu? Ei, unos cantos!

biatzu, bivòtzigu, ispabillu NO arzillu

In sardu, pro inditare una pessone "ischida" tenimus "biatzu", "bivòtzigu" derivados de "bivu/biu", "ispabillu", dae s'isp. "espabilar".
Duncas non tenimus perunu bisòngiu de nàrrere o iscrìere "arzillu" (comente acuntesset de lèghere finas in Internèt) chi est un'italianismu iscaradu.

07/08/14

"multilìngue" NO "in prus limbas"

Cando devimus nàrrere chi unu situ internet est iscritu in prus de una limba, podimus pònnere "multilìngue".
Su faeddu "multilìngue" est unu cultismu, modelladu in su  tèrmine "bilìngue", dae su latinu  "bilinguis", cump. di «bi-» e «lingua», comente calcu de su gr. δίγλωσσος. Est un'agetivu invariàbile in sardu e in italianu.
Sa parte finale «-lìngue» no est su plurale de s'italianu "lingua"!

In sardu, su plurale, cun s'agiunta de una -s, est "multilìngues".

Duncas, non tenet sentidu a nàrrere "situ in prus limbas", ca "in prus limbas" est sa definitzione non su tèrmine! Su giustu est "situ multilìngue". No andat bene mancu "multilimba" o "multilìngua", comente apo iscritu in: http://limbasardacomuna.blogspot.it/2010/12/non.html

De su restu:
—in catalanu est "multilingüe" e non "*multillengua" ca si narat "llengua"
—in frantzesu est "multilingue" e non "*multilangue" ca si narat "langue"
—in inglesu est "multilingual" e non "*multilanguage" ca si narat "language"

"cumpartzire, cumpartzidu" NON "cundividere, cundivisu"

In sardu tenimus "cumpartzirecumpartzidu" pro s'italianu "condividerecondiviso".
Non b'at perunu bisòngiu, duncas, de nàrrere "cundividerecundivisu", a s'italiana.

Tando, si bos agradat custa nota, cumpartzide·la cun sos amigos bostros!

01/08/14

"barbilongu" NON "barbi longu"

In sardu, ponimus a s'ispissu agetivos sintèticos  cumpostos in càmbiu de una locutzione. A su sòlitu inditant caraterìsticas de sa pessone o de sa carena.
Pro nàrrere chi unu tenet "barba longa" o "de barba longa" o "longu de barba", ponimus "barbilongu".

In pràtica, in sardu tenimus sa matessi formatzione de s'isp. "peliblanco", "pelirrojo", etc., cun su matessi valore de su sardu: "chi tenet pilu biancu, ruju, etc."
L'iscriimus totu atacadu, sena tretu biancu in mesu de sas duas paràulas (su primu elementu costiuidu dae unu sustantivu, su segunda dae un'agetivu), ca su primu elementu, a sa sola, no agabbat mai in -i.
In pràtica, podimus, liberamente, cumpònnere agetivos a rèfudu, cantos nde cherimus, aunende sustantivos e agetivos.
Duncas: 
barritortu (cun barra torta): "Antoni est barritortu".
nasilongu (cun nasu longu)
piliruju (cun pilos rujos)
coddifaladu (cun su coddu faladu)
pilaneddadu (cun sos pilos aneddados)
anchicurtzu
conchimannu
corimannu
etc.

04/07/14

brètonu, èstonu... NON brètone, èstone...

Gasi comente in sardu tenimus "comunu",  "comuna",  "comunos",  "comunas", pro s'ita "comune",  "comuni" (chi balent pro maschile e feminile), podimus formare in sa matessi manera finas àteros agetivos comente "brètonuèstonu..." NON "brètone, èstone... "

Duncas, "sa limba brètonaèstona...", "su brètonu", "s'èstonu", "sos brètonos",  "sos èstonos",  "sas brètonas",  "sas èstonas", etc. 

22/06/14

"in contu de..."

Custa espressione sarda andat bene pro bortare s'ita. "per quanto riguarda..." o "a proposito di...", es.: "in contu de polìtica, in democratzia, est giustu chi cada unu tèngiat s'idea sua".

casu VS casu

         Dae su lat. caseus, in sardu tenimus “casu” pro inditare s’alimentu otentu dae su late. 
Imbetzes, dae su lat. casus -us, tenimus in sardu su cultismu “casu” (cun su valore de “eventu”, etc., in locutziones comente “in casu chi…”, “s’in casu…”, etc.). 
         Chie, in contu de sardu, riet pro s’impreu de su cultismu “casu”, cun s’iscusa chi si podet cunfùndere cun “casu” (alimentu) est unu chi est contràriu a s’impreu de su sardu in argumentos astratos e cheret limitare su sardu a argumentos pràticos.
          Duncas, in sardu tenimus sas duas paràulas (omòfonas e omògrafas, cun valore e etimologia diferente), comente in italianu tenimus caso VS cacio, in ispa. caso VS queso, etc.

22/05/14

"su, sa, sos, sas, is", in funtzione de pronùmene

In sardu, sos art. determinativos "su, sa, sos, sas, is" podent tènnere finas sa funtzione de pronùmenes. Però, acuntesset semper prus a s'ispissu de lèghere frases cun pronùmenes a s'italiana, es.: "s'amigu est cuddu chi t'agiuat", chi est unu calcu dae s'italianu collochiale (quello).

Tando, sa manera giusta, in sardu est: "s'amigu est su chi t'agiuat".

Gasi etotu, in una frase italiana comente "questo libro è scritto per quelli (o coloro) che parlano in sardo", in sardu su pronùmene «quelli» si bortat cun "su" cun valore pronominale, MAI cun «cuddos». Duncas est giustu "custu libru est iscritu pro sos chi faeddant in sardu". Duncas s'impreu de «cuddos» est un'italianismu.






17/05/14

“apo mutidu a Giuanne” NO “apo mutidu Giuanne”

---
In sardu, su verbu transitivu est sighidu dae sa prepositzione «a»  e dae cumplementu ogetu cando custu est costituidu dae unu nùmene pròpiu, dae unu pronùmene personale o dae unu nùmene de parentela, es.:  “apo mutidu a Giuanne”, “apo mutidu a issos”, apo mutidu a babbu tuo
Est su chi cramamus acusativu personale.
Si, imbetzes, su nùmene de parentela est pretzèdidu dae un’artìculu determinativu (su, sa, sos, sas, is), sa prepositzione «a» NON bi  bolet, es.: “eris apo bidu su babbu de Antoni”. 

Sa prepositzione «a»  non bi bolet in sos ateros casos, es.: “apo bidu su gatu tuo a probe de domo mea”, etc.

—d.corràine

14/05/14

punnare a NON pessighire

Pro inditare sa "voluntade de fàghere una cosa" in sardu naramus "punnare + prep. «a»".
Duncas, pro custu valore no andat bene a iscrìere "pessighire" comente calcu de s'ita. "perseguire", ca  "pessighire"in sardu cheret nàrrere "dare infadu", "andare in fatu de una pessone pro li fàghere dannu".
Duncas, no andat bene a bortare in sardu s'ita. "perseguire l'opera di mantenimento..." cun "pessighire s'òpera de mantenimentu..."  ma "punnare a su mantenimentu..."

Su verbu "pessighire"  currispondet petzi a s'ita."perseguitare".

sìndigu NON sindacu


In sardu, pro inditare sa pessone incarrigada de ghiare sa Comuna, naramus "sìndigu", dae s'isp. "síndico" o dae s'it. ant. "sindico" (in càmbiu de s'atuale "sindaco"). Totus derivant dae su lat. tardu syndĭcus, dae gr. sýndikos, cump. de σύν, "cun", e δίκη, "giustìtzia".
Duncas, in sardu est mègius a nàrrere sìndigu e non sìndacu, chi est un'italianismu reghente.

18/01/14

iscriat VS iscriiat

Medas, iscriende, cunfundent iscriat cun iscriiat, pessende chi siant de su matessi valore.

Paret diferèntzia de nudda, ma:

— 'iscriat' est sa de 3 pessones singulare de su cungiuntivu presente de "iscrìere": chi deo iscria, chi tue iscrias, chi issu iscriat, chi nois iscriamus, chi bois iscriais, chi issos iscriant.

— 'iscriiat' est sa de 3 pessones singulare de s'indicativu imperfetu, semper de su matessi verbu. Est su chi in dialetos de sa Sardigna tzentrale est pronuntziadu cun sa -v- intervocàlica, iscriviat, chi ruet in manera regulare in su prus de sos dialetos, es.: nive>nie, levare>leare, cubare>cuare,etc. Duncas, sas duas -ii- de "iscriiat" sunt regulares e giustas pro espressare s'idea de un'atzione continuativa in tempus passadu.

 

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna